Jonge onderzoekers: 'Geef Brussel meer bevoegdheden en fuseer de gemeenten'

“Er zijn anderzijds ook wel precedenten,” vult Reybrouck aan. “De vijfde staatshervorming is zonder herziening van de grondwet gebeurd. En ook in de zesde staatshervorming zitten elementen zonder voorafgaande grondwetsherziening. Je moet het geval per geval bekijken. Neem nu aspecten van de sociale zekerheid. Die kunnen in principe overgeheveld worden naar de deelstaten zonder grondwetsherziening.”

Jullie zijn over institutioneel Brussel gaan nadenken. Dat is geen eenvoudige kwestie. De hoofdstad zit op het snijvlak van gemeenschap en gewest. Vanwaar die interesse?
Johan Lievens: Als je de vraag stelt: hoe kan België beter werken als federaal land, dan kom je vanzelf bij Brussel terecht. Ik ben ervan overtuigd dat het met vier deelstaten (Vlaanderen, Wallonië, Brussel, Duitstalig België, red.) beter zou werken dan met twee maal drie, zoals vandaag (drie gemeenschappen en drie gewesten, red.). De vraag is dus: hoe kan je van Brussel een volwaardige deelstaat maken, zonder de Vlamingen in Brussel in de kou te laten staan en zonder dat Vlaanderen Brussel loslaat?

Onze tweede bezorgdheid: Brussel is niet transparant. En ook niet altijd even efficiënt. Er is te veel versnippering.
Karel Reybrouck: We hebben een hart voor Brussel (Reybrouck woont er ook, red.) en het is als grondwetsexpert academisch interessant. Brussel is de Gordiaanse knoop van het Belgische staatsrecht.

Hoe Brussel vereenvoudigen?
Lievens: We hebben een voorstel waar je weinig mee verliest, en veel mee wint. Voor het Gewest is het makkelijk: de bevoegdheden zijn plaatsgebonden. Niemand stelt die nog in vraag. De gemeenschaps­bevoegdheden zitten complexer in elkaar. Er zijn twee soorten, met elk een aparte regeling. De eerste reeks zijn cultuur, onderwijs, media, sport et cetera. Die worden door de Vlaamse Gemeenschap beheerd, met de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) als ondergeschikt bestuur. Aan Franstalige kant zijn de Franse Gemeenschap en de Franse Gemeenschapscommissie (Cocof) bevoegd. Voor zaken die niet bij de ene of de andere gemeenschap thuishoren - de biculturele zaken - blijft de federale overheid bevoegd.

Voor de persoonsgebonden gemeenschapsbevoegdheden geldt opnieuw dat de unicommunautaire zaken respectievelijk door de Vlaamse Gemeenschap en de VGC, of de Franse Gemeenschap en de Cocof worden geregeld. Voor andere (bi-)persoonsgebonden bevoegd­heden is de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie (GGC) verantwoordelijk: de tweetalige rusthuizen, ziekenhuizen, de kinderbijslag, et cetera.

Om te vereenvoudigen, gaan we met die gemeenschapsbevoegd­heden aan de slag. Daartoe is al een aanzet gegeven in de zesde staatshervorming. Beroepsopleiding, biculturele aangelegenheden - zoals Kanal en de Zinnekeparade - maar ook de gemeentelijke sportinfrastructuur zijn naar het Gewest overgeheveld. Dat is op zich vreemd, want het zijn geen gewestbevoegdheden.

De deur is op een kier gezet, en we willen die verder openen. We stellen voor om de huidige GGC-­bevoegdheden én de biculturele federale bevoegdheden naar het Gewest over te hevelen. Bovendien zou het Gewest ook aanvullend moeten kunnen optreden met tweetalige initiatieven wanneer de gemeenschappen hun werk niet doen. Als toemaatje zou het Brussels Gewest ook de coördinatie van tweetalig onderwijs op zich kunnen nemen.

Jullie gaan nog een stap verder in de vereenvoudiging door de gemeenten te fuseren.
Reybrouck: Momenteel spelen de gemeenten een belangrijke rol in Brussel. Ze zijn het enige beleids­niveau dat een geïntegreerd beleid kan voeren, los van het onderscheid tussen federale, gewest- en gemeenschapsbevoegdheden. De lokale besturen zijn bevoegd voor alles wat van lokaal belang is. Dat ligt grondwettelijk vast.

Tegelijkertijd staat die lokale autonomie van de negentien gemeenten een coherent en doortastend bestuur voor Brussel in de weg. Daarom stellen wij voor om de gemeenten te laten opgaan in het Gewest. Dan krijgt het Gewest meteen ook de bevoegdheid voor alles wat van lokaal (Brussels) belang is. Zo maken we komaf met de versnippering.
Lievens: Ons voorstel kan als compromis fungeren. Als het Gewest de volle bevoegdheid krijgt door met de GGC samen te vallen, dan vervaagt de nood aan het voort­bestaan van de gemeenten in Brussel.

Reybrouck: Je ziet het verschil in Franstalige en Nederlandstalige media. Iedereen is het erover eens dat het in Brussel efficiënter en transparanter moet. Alleen zeggen Vlamingen steevast dat een fusie van de gemeenten de oplossing is. Franstaligen zeggen dan weer: haal Vlaanderen weg uit Brussel, maar vooral: geef het Brussels Gewest meer bevoegdheden. Ons voorstel komt tegemoet aan beide verzuchtingen.

De Nederlandstaligen zijn in de GGC vandaag goed beschermd. Blijft dat in jullie voorstel behouden?
Lievens: Daar spreken we ons niet over uit. Het is inderdaad een heikel punt. Als de Vlaamse partijen met ons voorstel naar de onderhandelingstafel trekken, dan gaan de Franstaligen de dubbele meerderheid en de gewaarborgde vertegenwoordiging mogelijk in vraag stellen. Het klopt dat de Nederlandstaligen in Brussel zeer goed beschermd zijn, zeker vergeleken met het aantal eentalig Nederlandstalige gezinnen in Brussel. Daarom denk ik dat de Vlamingen hier geen al te stugge houding moeten aannemen. Tegelijk kan er bekeken worden hoe de Brusselse instellingen echt tweetalig gemaakt kunnen worden. Zo moeten de Vlamingen niet bevreesd zijn voor een door Franstaligen overheerst Brussel.

Reybrouck: Hoe dan ook zal een en ander deel moeten uitmaken van het grote compromis.

Jullie gaan hier uit van een vierledig België. De andere optie om te vereenvoudigen is die van de N-VA en ook wel CD&V: een tweeledig België met Vlaanderen en Wallonië als twee deelstaten.
Lievens: De dag dat een meerderheid van Brusselaars zegt: ‘fantastisch idee’, wil ik daarover nadenken. En dan moeten we het voorstel ernstig bekijken. Maar het klinkt vandaag erg als een voorstel dat in Antwerpen wordt bedacht. Het is mijn stellige indruk dat er bij Franstaligen volstrekt geen meerderheid voor gevonden kan worden, er bij anderstaligen in Brussel totaal geen interesse is en er bij Nederlands­talige Brusselaars een verdeeldheid heerst.

Reybrouck: De Gordiaanse knoop waar Brussel mee opgezadeld zit, is nu al niet door de Brusselaars gekozen. Om opnieuw boven de hoofden van de Brusselaars te beslissen over hun institutionele toekomst, is een brug te ver.

Lievens: Ik zou zeggen: Brussel een gemeenschapskeuze opdringen, is het koloniseren van Brussel vanuit Vlaanderen. Niet meer en ook niet minder.

COLLOQUIUM: welke grondwet na 2019?
15 februari van 14 tot 17 uur, Paleis der Academiën, Hertogsstraat 1, 1000 Brussel