Politicologe Emilie van Haute: ‘Vooruit en N-VA hebben niet genoeg vernieuwd’

De kiesuitslag in Brussel, met MR, Groen en Team Fouad Ahidar als grote winnaars, maakt de vorming van een Nederlandstalige coalitie heel ingewikkeld, zegt politicoloog Emilie van Haute. “MR zal niet willen dat Groen in zee gaat met Team Fouad Ahidar."

Leopold Café Royal, nabij de Koningsstraat. Het is maandagochtend, the day after, en zowat alle politicologen in dit land zijn druk met het uitleggen en duiden van de verkiezingsuitslagen. Zo ook Emilie Van Haute, politicologe verbonden aan de ULB, die laveert tussen BX1, BRUZZ en Le Soir. Ze heeft er ook een van de kortste nachten van het jaar opzitten.

Wat heeft u het meest verrast bij de verkiezing voor het Brussels parlement?
Emilie Van Haute: Ongetwijfeld het succes van Team Fouad Ahidar. Dat had niemand verwacht. Eén zetel, tot daaraan toe, maar drie?

Hoe verklaart u dat succes?
Van Haute: Ik denk dat de partij dit goede resultaat dankt aan de heel uitgebreide campagne in het noorden van Brussel, deur-aan-deur en online, onder meer op Facebook en in WhatsAppgroepen.

Er zijn opnieuw tienduizend Nederlandstalige stemmen bijgekomen. Een deel daarvan is naar Team Fouad Ahidar gegaan. De partij heeft ongetwijfeld kiezers afgepakt van de PS, mensen die ontgoocheld waren over de standpunten inzake huisvesting, en ook van de PTB.

Ik denk dat ze ook garen gesponnen hebben bij hun standpunten over mobiliteit, anti-Good Move en over de kwestie Israël-Hamas.

Wat viel u nog op?
Van Haute: De zeer hoge score van de MR. Die was wel enigszins verwacht omdat er geen Franstalige extreemrechtse lijsten waren deze keer. De Listes Destexhe en Parti Populaire, goed voor 4,5 procent, deden niet mee. Maar dat MR het zo goed zou doen, is verbazingwekkend. Het is de beste score sinds de scheiding met het FDF (nu Défi).

Wellicht kaapte de MR deze keer stemmen weg bij Défi, een partij in moeilijkheden, en bij Ecolo. Dit laatste omdat het klimaat minder hoog op de agenda stond en ook vanwege Good Move.

Is de uitslag van de MR niet eerder een communicerend vat met Ecolo? Dat daalt ongeveer evenveel als MR stijgt. Ecolo overtuigde in 2019 ook veel MR-kiezers.
Van Haute: Het is zeker niet enkel dat: in het geval van Défi hebben de liberalen ook gewoon kandidaten afgesnoept die zo mét hun zetel zijn overgestapt. Maar in het zuiden van Brussel zullen ze zeker Ecolo-kiezers overtuigd hebben.

De Brusselse uitslag is atypisch. De verschillen met Vlaanderen en Wallonië zijn groot. Groen wint in Brussel, Vooruit verliest, net als N-VA.
Van Haute: Ja, het verschil is enorm. Bij Groen is dat onder meer te verklaren doordat we hier in een stedelijke omgeving zijn. De groene stem is bij uitstek stedelijk.

Heeft Groen uiteindelijk toch geprofiteerd van Good Move, het plan waar zoveel kritiek op kwam?
Van Haute: Ja, de aanhangers van dat plan, ook bij Ecolo, hebben Groen hiervoor beloond. Elke Van den Brandt is echt het gezicht van Good Move. In de openbare ruimte is zichtbaar wat zij gedaan heeft.

Vooruit wint in Vlaanderen en verliest in Brussel en is zelfs kleiner dan Team Fouad Ahidar. Hoe legt u dat uit?
Van Haute: Vooruit had in Brussel niet echt een vernieuwende lijst. Pascal Smet, Ans Persoons, het zijn de bekende gezichten. In Vlaanderen was er meer vernieuwing, meer kandidaten die de nieuwe generatie belichamen. En er was natuurlijk Fouad Ahidar die vertrok.

Waarom doet de N-VA, opnieuw sterk in Vlaanderen, het niet goed in Brussel?
Van Haute: Ook daar, de lijst was niet echt vernieuwend. Het waren dezelfde gezichten als vijf jaar geleden.
N-VA verloor een zetel in het Brusselse parlement en ook een van haar twee zetels in het Vlaams Parlement. Was dat niet gebeurd, dan hadden Vlaams Belang en N-VA nu geen zetel tekort voor een meerderheid in het Vlaams Parlement. Anders hadden ze 63 zetels op 124. Qua symbool kan dat tellen. De Brusselse Nederlandstalige zetels hebben die meerderheid dus verhinderd.

Wat dan weer atypisch is aan Franstalige zijde: in Brussel behaalde de PTB een mooie winst en hield de PS stand, met 22 procent.
Van Haute: De PS krijgt zelfs een extra zetel in het federaal parlement. Ik denk dat de goede score vooral te danken is aan de inschakeling op de Brusselse lijst van twee sterke federale kandidaten, Ahmed Laaouej en Karine Lalieux, twee politici die veel stemmen hebben gehaald.

In de peilingen stond de PS veel lager. Hoe zinvol zijn zulke peilingen dan eigenlijk nog?
Van Haute: Het is duidelijk dat peilingen in Brussel weinig betrouwbaar zijn. De foutenmarges lopen op tot vijf procent. Bovendien is een deel van de Brusselse bevolking totaal niet vertegenwoordigd. De kiezers van Fouad Ahidar zijn helemaal onder de radar gebleven.

Hoe ziet u de coalitievorming in Brussel, te beginnen met de Franstalige kant?
Van Haute: De MR is aan zet. De partij heeft een samenwerking met de PTB uitgesloten. Een centrumrechtse coalitie lukt niet want met Les Engagés en Défi halen ze geen meerderheid. Dus zal het MR-PS worden met een derde partner, wellicht Les Engagés. Met het slechte resultaat zal Défi niet zitten te springen om mee te regeren. En bij Ecolo hebben ze al laten uitschijnen dat ze opteren voor een oppositiekuur. Die houding van Ecolo is ook de reden dat Ahmed Laaouej er moeilijk mee kan dreigen een linkse coalitie op de been te brengen, met de ecologisten en PTB. (Na het gesprek liet de PS weten dat ze op alle bestuursniveaus voor een oppositiekuur kiest. Of die intentie in Brussel overeind blijft, valt nog te bezien, gezien de onmogelijkheid om er zonder de PS, Ecolo én PTB een regering te vormen, red.)

Voor de Nederlandstalige coalitie in de Brusselse regering ligt het enigszins anders. Groen is aan zet en Fouad Ahidar wil graag meeregeren.
Van Haute: Ik zie voor een combinatie van Groen en Team Fouad Ahidar twee obstakels die het heel ingewikkeld maken. Allereerst, is er voldoende vertrouwen tussen beide partijen? Groen kent Fouad, maar niet de twee andere gekozenen. Als ze daar nog een partij bijnemen, bijvoorbeeld Open VLD, komen ze aan negen zetels op zeventien. Dat is heel nipt. Dus je moet elkaar wel kunnen vertrouwen. Voorts is er de inhoud. Op sociaal-economisch vlak komen beide partijen wel overeen, maar inzake mobiliteit veel minder. Tweede obstakel: is Ahidar aanvaardbaar voor de Franstaligen, met name de MR? Die partij heeft het al moeilijk met Groen vanwege Good Move. Maar Groen én Team Fouad Ahidar, dat wordt heel lastig. Op het vlak van laïcité, de scheiding tussen kerk en staat, hanteren Team Fouad Ahidar en MR heel andere principes.

David Leisterh, straks wellicht de nieuwe Brusselse minister-president, zal niet meteen formele veto’s stellen maar het is duidelijk dat Groen tijdens de regeringsonderhandelingen meer zal binnenhalen als ze Team Fouad Ahidar lossen.

Wat zijn de mogelijkheden zonder Team Fouad Ahidar?
Van Haute: Dan wordt het Groen, Vooruit, Open VLD en CD&V, vier partijen die samen ook maar net aan negen zetels komen. Terwijl er maar drie plaatsen zijn in de regering. Dus zullen ze iets moeten verzinnen. Er zijn ook hoge functies buiten de regering.

Hoe gaan Groen en MR eruit raken over Good Move?
Van Haute: Dat wordt heel moeilijk. Groen heeft een beetje de rol van kingmaker. Ze zijn noodzakelijk aan Nederlandstalige zijde. Er zullen concessies gedaan moeten worden, door de MR en ook door de PS.

Er was destijds kritiek over de manier waarop het hele plan uitgerold werd, onder meer met de rol van participatie. Misschien kan daarover gesproken worden. Een andere naam voor het plan kan misschien ook helpen.

Het aantal stemmen voor Nederlandstalige lijsten is weer fors gestegen, van 70.000 naar 80.000. Ook anderstaligen kiezen om uiteenlopende redenen voor een Nederlandstalige lijst. Staat het Brusselse kiessysteem met een Nederlandse en Franse taalgroep onder druk?
Van Haute: Absoluut, dat systeem is stilaan voorbijgestreefd. De twee taalgroepen stemmen niet meer overeen met de Brusselse realiteit. Steeds meer Brusselaars hebben een meervoudige taalidentiteit.

Het systeem leidt, zeker aan Nederlandstalige zijde, ook steeds meer tot versnippering, met vele kleine partijtjes, zodat een meerderheid vormen steeds moeilijker wordt. We kunnen daar alternatieven voor bedenken, maar dat wordt beslist op federaal niveau.