Trends in de campagne (slot): politici kruipen in de huid van journalist

De afgelopen maanden zijn politieke partijen dag en nacht in de weer geweest met het verleiden van potentiële kiezers. Elke week belichtte BRUZZ een van de trends die de campagnes kenmerken. Vandaag de slotaflevering, over politici die zich gedragen als journalisten.

Podcasts, ‘nieuwsapps’, voxpops, interviews: heel wat politieke partijen en hun kandidaten gieten hun campagne in een journalistiek format. Voxpops waren de voorbije weken vooral op TikTok schering en inslag. Het is een journalistieke techniek waarbij korte interviews met willekeurige mensen op straat worden opgenomen om een breed scala aan meningen over een bepaald onderwerp te verzamelen.

Zo trok David Weytsman (MR) meermaals de straat op om Brusselaars te vragen waar ze wakker van liggen. Heel toevallig delen ze allemaal de mening van Weytsman: ze zijn tegen Ecolo en tegen Good Move.

Debat met jezelf

Ook studiogesprekken komen alsmaar meer voor. Zo waren Cieltje Van Achter en Karl Vanlouwe te gast in Studio Vlaanderen (tijdelijk voor de verkiezingen omgedoopt tot Studio Welvaart), de podcast van N-VA waarin Joost Houtman, naast presentator ook woordvoerder van Antwerps schepen Annick De Ridder (N-VA) verschillende kandidaten van de partij interviewt.

Hoewel er duidelijk staat dat de podcast van N-VA is, zijn er veel gelijkenissen met de journalistiek: het gebruik van de naam Studio Vlaanderen, maar ook de woorden ‘duiding’, ‘actua’, en ‘experten’ die verschijnen in de intro van elke video.

Sinds eind vorig jaar kan je Studio Vlaanderen ook bekijken op de app van N-VA, die ondertussen meer dan duizend downloads heeft. Ook PVDA lanceerde eind vorig jaar een app, die evenveel downloads heeft. Allebei volgden ze het voorbeeld van de veel populairdere Vlaams Belang-app. Sinds de lancering eind 2021 werd die al meer dan 10.000 keer gedownload.

Alle apps kan je vinden in de categorie ‘nieuws en magazines’. Vooral bij Vlaams Belang lijken de gebruikers de app ook zo te zien. Dat blijkt uit de bijna duizend recensies, zoals "eindelijk nieuws zonder censuur". Slechts een aantal enkelingen schrijft dat het propaganda is.

De schijn van objectiviteit

Naast de app heeft Vlaams Belang ook de website V-nieuws. In een introductievideo zegt partijvoorzitter Tom Van Grieken dat V-nieuws, in tegenstelling tot de ‘mainstream media’ het volledige verhaal brengt, en dat zonder censuur.

In vergelijking met de websites en podcasts van andere partijen doet V-nieuws zich voor als een echte en volwaardige nieuwswebsite. V-nieuws heeft verschillende rubrieken zoals ‘binnenland’, ‘buitenland’ en ‘opinie’. Die laatste categorie laat uitschijnen dat het ‘nieuws’ in de categorieën binnenland en buitenland, objectief is.

Het is niet nieuw dat politieke partijen journalistieke formats gebruiken. “Campagneboekjes en ledenbladen van partijen bestaan al een tijdje en lijken vaak op magazines”, zegt professor media en journalistiek Ike Picone (VUB). "Wat je nu ziet, is een voortzetting en versterking hiervan, waarbij partijen inspelen op het feit dat digitale media het mogelijk maken om rechtstreeks met een publiek te communiceren, zonder tussenkomst van journalisten. Dit gebeurt bijvoorbeeld via sociale media en nu ook via apps.”

Hoewel het geen recent fenomeen is, is de impact ervan nu wel groter. "We weten dat veel mensen vaker hun nieuws halen uit sociale media, en steeds minder via nieuwsapps of kranten", zegt Picone. "De belangrijkste vraag blijft of mensen doorhebben dat een deel van het nieuws dat ze lezen eigenlijk propaganda is."

Volgens Picone zijn er zeker mensen die erin meegaan, vooral wie al aanhanger is van de partij. "Maar, hoe komt het over op mensen die er toevallig op stuiten? Je kunt misschien voor een stuk herkennen dat de informatie van een politieke partij komt. Toch liggen associaties met professionele nieuwsmedia voor de hand, waardoor je geneigd bent het serieuzer te nemen. Er is evenwel weinig onderzoek naar gedaan."

Op de website van V-nieuws staat ook een stemtest. De vragen zijn vooringenomen, al komt je niet sowieso bij Vlaams Belang uit. Hetzelfde geldt voor de stemtest die Open VLD onlangs lanceerde. "Je kan het zien als een speelse manier om campagne te voeren, maar je kan je daarbij ook afvragen of het opzet wel doorzichtig genoeg is", zei politicoloog Dave Sinardet daar toen over. "Is het wel duidelijk voor de mensen dat het om een propaganda-initiatief gaat?"

Nieuwskoppen

Naast eigen nieuws produceren en verspreiden, gebruiken partijen vaak nieuwskoppen van traditionele media in hun campagne. Open VLD Brussel doet dat bijvoorbeeld om hun eigen mening over een bepaald thema te geven.

In een van de posts gebruikt de partij de kop van een artikel van La Dernière Heure over agressie tegen medewerkers van Net Brussel, om dat vervolgens aan te klagen. Onder de kop staat de quote "agressie tegenover medewerkers van onze openbare diensten moet streng aangepakt worden" en een foto van Valérie Libert, vijfde op de lijst van het Brussels parlement.

Ze gebruiken het ook om kritiek te geven op andere politici. Zo uit Sven Gatz kritiek op Benjamin Dalle via een artikel uit De Tijd, met als titel 'Minister Dalle pleit voor hogere belastingen in Brussel'.

Het is daarnaast een middel om aan te tonen wat ze zelf goed hebben gedaan. Zo postte Open VLD Brussel een bericht met de kop van een artikel uit het Nieuwsblad over de Brusselse regering die het plan van aanleg voor het Mediapark goedkeurt, met daarnaast een duim omhoog.

Andere partijen gebruiken de tactiek ook regelmatig. Groen doet het bijvoorbeeld om aan te tonen dat het circulatieplan in de vijfhoek positieve effecten heeft. Lijsttrekker van Vooruit.brussels Ans Persoons pakt dan weer uit met de heropening van jeugdhuis Tongeluk in Ganshoren.

"Het is logisch dat veel partijen het doen, want zo moeten ze zelf niet zeggen hoe goed ze bezig zijn", zegt expert in politieke communicatie Reinout Van Zandycke. "De nieuwskoppen geven een stuk autoriteit en onafhankelijkheid om de eigen politieke boodschap extra kracht te geven."

Volgens Van Zandycke is het interessanter voor politieke partijen om daarop in te zetten, in de plaats van een eigen app of nieuwskanaal. "Het kost minder inspanning, maar het zal je standpunt wel versterken."

Al zijn er soms ethische vragen bij te stellen, want koppen geven niet de hele context van het artikel. "Dat zie je ook bij politici die videofragmenten posten van een interview op de radio, maar het weerwoord niet laten zien", zegt Van Zandycke. "Voor de kandidaat is dat een goede tactiek, maar je kan je wel vragen stellen over de impact op het democratische debat."