Culinair ontdekt: thee

We hadden het over thee? Een plant met een fascinerende achtergrond.

Het verhaal van de komst van thee naar Europa is ingewikkelder dan dat van de koffie. Koffie kwam van Afrika, via de Arabieren en vandaar naar Venetië en Wenen. Thee kwam van verder. Het plantje is een Camelia, een familie van sierplanten uit Oost-Azië. De thee zelf, Camellia sinensis, groeide oorspronkelijk op het plateau van Tibet, maar al duizenden jaren geleden werd hij gecultiveerd door de Chinezen. Thee, zwarte thee, werd in onze middeleeuwen te koop aangeboden via de Karavanen uit het Oosten. Die thee werd toen beschouwd als een geneesmiddel. Later zijn de Portugezen zelf thee gaan halen in China, nog later de Hollanders en de Britten. Maar het aanbod was stevig in handen van het Middenrijk. Geen zakje thee kwam naar buiten zonder door de handen van de Chinese bureaucraten te gaan. De levende plant kregen de vreemdelingen nooit te zien.

Daar wilden de nieuwe mogendheden natuurlijk omheen. Thee was erg winstgevend in Europa. Dat was onder andere te danken aan de Portugese prinses Catarina de Bragança, die koningin van Engeland werd door te trouwen met Charles II (1630-1685). Hoewel thee drinken niet onbekend was in Engeland, heeft zij waarschijnlijk de teatime geïntroduceerd, het moment waarop adellijke dames in de namiddag thee drinken aan een laag tafeltje, met koekjes en brood met ingedikte room, clotted cream (low tea, omwille van het lage tafeltje). Veel later zou de arbeidersklasse goedkope thee gaan drinken bij het avondmaal aan een gewone eettafel, de high tea. Noord-Engelsen zeggen nog steeds, wanneer ze thuiskomen, ‘what are we having for tea’ wanneer ze willen weten wat de pot schaft. Thee werd een instrument in de Britse ‘temperance’-politiek, om het drinken van gin terug te schroeven.

Maar het kwam dus van de Portugezen. Er is nog altijd een gezegde: tea if by sea. De volkeren die hun thee via de scheepvaart kregen, ontwikkelden woorden die lijken op onze ‘thee’. Zij die de thee per kameel kregen, via de karavanen over land, hebben woorden als ‘cha’. Maar de Portugezen zelf zijn daar al een uitzondering op.

De koloniale mogendheden wierpen zich op de thee zoals de Amerikanen op de oliebronnen in het Midden-Oosten. Ze zouden en moesten zich de mythische theeplant toe-eigenen. En dat deden ze ook, de darjeeling- en assamthee zijn uit de natuur gehaald door de Britse administratie in Indië (Nepal, India, Birma …). Plots hadden ze China niet meer nodig.

Alle thee in Europa was oorspronkelijk zwart. Zwarte thee is gefermenteerd. Dat gebeurde spontaan tijdens het lange transport (maanden, via karavanen soms jaren), groene thee kwam zwart aan. Het gebruik van groene thee, zoals we dat vandaag kennen, is even koloniaal, maar slechts mogelijk door technologie en veel sneller transport per trein en per stoomschip.

Is er ooit thee gekweekt in Europa? Niet echt, maar de koloniale mogendheden deden het in hun tropische gewesten. Kenia is nu een van de grootste producenten. In Amerika is het er blijkbaar nooit van gekomen, in tegenstelling tot koffie. Maar net aan de poorten van Europa groeit er wel thee. De Portugezen zetten in de negentiende eeuw plantages op in de Azoren, midden in de Atlantische Oceaan. Officieel behoren die eilanden tot Europa. Aan de andere kant van het continent ging het jonge Turkije thee aanplanten aan de Zwarte Zee, in de streek van Rize. Even verder ligt theeland Georgië, dat half in Europa ligt. Ook Turkije is nu een van de grootste theeproducenten ter wereld. Ondanks hun zeer grote interne markt, slagen ze er nog in de helft van de productie te exporteren. Wil je dus thee drinken met weinig kilometers, koop dan Turkse thee. Smakelijk.