Onverwachte gasten

Onverwachte gasten uit Malta. Ik neem ze mee voor een ontbijt op het Vossenplein in Brussel. Black coffee voor haar en een espresso voor hem.

'Wauw, een echte espresso," roept hij verrast. Een kleine kop, bedoelt hij en niet zo'n grote tas, die men nogal eens voor espresso wil slijten. De Brusselse vlooienmarkt, België op zijn best.

Gasten tevreden. Ik ook. Vooral wanneer ik even later stoot op de soundtrack van A Clockwork Orange -althans toch de Duitse uitgave Uhrwerk Orange- en een prachtexemplaar van Duke Ellington. Tussen al die Marco Bakkers en Roy Blacks een aangename verrassing, kan ik je wel zeggen. Mijn gasten knikken instemmend. Weten zij veel wie Marco Bakker is natuurlijk. Ik was het zelf gelukkig ook al vergeten. Mijn gasten -verwoede literatuurliefhebbers- buigen zich over een verzameling boeken. Meer dan wat klassiekers en hobbyboeken uit de jaren '70 zitten er meestal niet bij, weet ik uit ervaring. Toch vond ik hier jaren geleden 'De Boeddha van de Buitenwijk', van Kureishi. Blijgezind fietste ik een weinig later terug naar mijn kot. Hanif Kureishi was toen al een grote held. Halfbloed, net zoals ik. En bezig met film en schrijven. Hanif wie? Vele vrienden -toch stuk voor stuk belezen mensen daar aan de universiteit- kenden hem niet.

Maar wanneer ik bij vriendinnen van Arabische origine over de vloer kwam, vond ik hem terug in hun boekenrekken, naast Nawal el-Saadawi, Fatima Mernissi, Edward Saïd, boeken over Palestina tot en met de koran. Zo herkenbaar.

Ik lees momenteel in 'Mijn oor aan je hart' waarin Kureishi snuffelt in de schrijfsels van zijn vader en zo met diens verleden en zijn eigen origine geconfronteerd wordt. Zijn vaders leven bestond vooral uit schrijven, maar dan wel in de schaduw van zijn zoon. Zijn werk werd namelijk nooit gepubliceerd.

Uitgenodigd
Voor mij ligt een foto van vijf mannen. Mijn vader en zijn vier broers, twee emigreerden en drie bleven in Marokko. In mijn nieuwe film ga ik na wat er van hen is geworden. Ik wil weten wat emigreren -of niet emigreren- met een mens doet.

Onverwachte gasten waren mijn vader en zijn broer niet toen ze hier toekwamen eind jaren '60. Uitgenodigd, aangedrongen, overtuigd, weggestuurd. Hassan II zond de Belgische gezanten meteen naar de Rifstreek, een arme en door de politieke macht bewust verwaarloosde regio.

Vader kwam terecht in Brussel. Veel heeft hij er nooit over verteld. Zijn lotgenoten evenmin. We weten dat ze de Brusselse metro's bouwden. Ook mijn vader plaatste zijn leven in de schaduw van zijn kinderen. Slechte arbeids- en levensomstandigheden werden aanvaard om de komende generaties betere perspectieven aan te bieden.

Bewoond door de ander
Op p.57 van 'Mijn oor aan je hart': " 'Wat is een rebel?', vraagt Camus. 'Iemand die nee zegt, maar wiens weigering geen afwijzing inhoudt. Hij is ook iemand die ja zegt zodra hij zelf begint te denken.' Rebellie is dan gelijk aan onvrede, aan gekweldheid. Tijdens het schrijven van dit boek vraag ik me af waar mijn zelf uit bestaat. Ik heb het gevoel dat ik bewoond word door anderen, dat ik uit hen ben samengesteld."

Zou het kunnen dat sommige Brusselaars bewoond worden door anderen? Ik bedoel wanneer we over onszelf nadenken, gebeurt dat vaak op basis van wat anderen reeds over ons denken. Doordat een ander over je oordeelt, ben je afhankelijk van hem. En dat is de hel, zoals Sartre het formuleerde. Hebben sommige Brusselaars reeds voorgeprogrammeerde beelden over andere Brusselaars? Een kleine test: Doe je ogen dicht en stel je een allochtone Brusselse jongere voor. Welke gedachten komen bij je op? Welke kleding? Welk gedrag?

De tentoonstelling van Delacroix tot Kandinsky -orientalisme in Europa- houdt halte in Brussel. Met een bevriend filmmaker ga ik er heen. Het orientalisme is kort gezegd de dominante westerse opvatting van de Orient, de ander. Als minderwaardig, als onveranderlijk, niet in staat zichzelf te definiëren, als gevaarlijk (en moet in bedwang worden gehouden). Aan het begin van de expo werd een piepkleine correctie aangebracht. Maar wat met het 21ste-eeuwse orientalisme?

Net als onze vaders hebben onze kleine broers en zusters potentieel om Brussel verder te ontwikkelen. Wat zeg ik? De toekomst van Brussel ligt in hun handen. En dat in een stad waar 30 procent van de jongeren geen einddiploma middelbaar behaalt. Voor mijn vader waren de meeste discotheken verboden die tijd. Dat stond duidelijk geschreven op een bordje aan de ingang. Die bordjes mogen niet meer maar nog steeds wordt vele allochtone jongeren de toegang geweigerd. Ze mogen daar gerust boos om worden. Discriminatie op de arbeidsmarkt en horen dat je lui bent en profiteert. Het is de redelijkheid zelve om te zeggen: stop.

Colère
Laten we -zoals ontelbare jeugdwerkers reeds doen en neem hun geld ajb niet af- naar de neen van de Brusselse jeugd luisteren. Laten we ons oor bij hun gekweldheid te luister leggen, bij hun woede, visie, ervaringen. Misschien hebben ze wel gelijk en kunnen ze verlost worden van de vooroordelen die op hen wegen en die hen berooft van hun mogelijkheden.

"Je suis heureux de t'avoir vu en colère, Saddie", mailt de filmmaker me een paar dagen later. "Peu de gens diraient cela mais la colère, vois-tu, c'est ce qui nous manque le plus souvent. Dans la suite résigné de nos vies, quelqu'un se lève et dit: 'je ne suis pas d'accord'. Il y a durant mai 68 à Paris, une séquence tournée par des étudiants en cinéma et qui montre une jeune ouvrière en colère, une femme qui refusera de rentrer travailler dans l'usine malgré les accords entre syndicat et direction. La séquence dure une dizaine de minutes et nous voyons comment cette femme cristallise le silence des autres."

'Saddie Choua is filmmaakster en schrijfster. Ze woont in Molenbeek en groeide op in Limburg als kind van een Vlaamse moeder en Marokkaanse vader. Voor brusselnieuws.be schrijft ze een tweewekelijkse column. Om de andere week is VUB-professor Eric Corijn aan de beurt.