Kunstenaar David Helbich: ‘Mijn huis en mijn karakter hangen aaneen met Belgian solutions’

Op café gaan voor pretentieloze smalltalk doe je met David Helbich in kroegen waar elke Brusselaar zich thuis kan voelen, zoals Café Bebo op het Rouppeplein. Dat hij, als Duitse immigrant note bene, met Belgian solutions een begrip lanceerde dat onze Belgische plantrekkerij haarscherp portretteert, vindt hij zijn grootste verwezenlijking als conceptueel kunstenaar.

De Duitse geluidskunstenaar David Helbich (49) ging een dikke tien jaar geleden viraal met zijn fotoproject Belgian solutions. Het typisch Belgische vermogen om tot creatieve, zij het nogal opzichtige en gelaagde oplossingen te komen voor alledaagse problemen in de openbare ruimte staat ook in het zopas verschenen derde volume van het gelijknamige fotoboek centraal.

Twintig jaar woont hij intussen in de hoofdstad. Eerst passeerde hij langs Molenbeek, zoals de meeste nieuwkomers, daarna langs Sint-Joost en nu woont hij toch al dertien jaar in de binnenstad. De Belgische nationaliteit heeft hij nooit aangevraagd. “Omdat het geen verschil uitmaakt,” zegt hij op het terras van Café Bebo op het Rouppeplein, om de hoek van zijn huurappartement in de Stalingradlaan. “Ik ken veel buitenlanders die hier helemaal geïntegreerd zijn, maar nooit de Belgische nationaliteit zullen verwerven. Ze zijn trots op de internationale mix.”

Terwijl aan een ander tafeltje een moeder kinderen helpt bij hun huiswerk, groet Helbich enkele voorbijgangers die hij kent uit de kunstensector. “De hutsepot van identiteiten hier symboliseert de buurt. Gebruikers van de sportzaal, waar ik zelf badminton, komen hier ’s avonds hun pintjes drinken. De uitbaters hebben gelukkig niet veel veranderd aan de generieke ninetieslook van het café, behalve de drankkaart, die een uitgebreide selectie waanzinnig lekkere biertjes aanbiedt. In plaats van een hippe koffiebar, een pub of een buurtcafé te willen worden, is iedereen hier welkom.”

KOEKJESDOOS VERSUS CAKE
“Op straat kruist de oude Brusselse bourgeoisie de jonge Marokkaanse gemeenschap, en tussen de daken bespeur je enkele sociale woontorens. Die zijn hier niet naar de buitenwijken verbannen. Elke gemeente heeft zijn rand in het centrum van een andere gemeente. (Lacht) In het begin snapte ik er werkelijk niets van, maar ik heb het omhelsd. Mijn familie komt uit Berlijn, ik ben opgegroeid in Bremen, heb gestudeerd in Freiburg en zes jaar in Amsterdam gewoond, allemaal steden waarvan ik makkelijk kan uitleggen hoe ze tikken. Brussel is anders.” Hoe anders ondervindt hij nu vooral aan zijn Nederlandse vriendin, die vorig jaar bij hem introk en hem straks voor het eerst vader zal maken, maar soms grote ogen trekt: “Zij is het traject begonnen dat ik al achter de rug heb.”

“Ik hou ook van Brussel omdat het zo’n makkelijke stad is om naar terug te keren. Andere steden geven je het gevoel dat je niet meer mag meedoen als je weggaat. Wil je deel uitmaken van Amsterdam, dan moet je Hollands worden en een deel van de cake zijn. Brussel is een koekjesdoos. Elke identiteit krijgt apart levensruimte en hoort erbij.”

INTRO-ACTIEVE KUNST
David Helbich kwam destijds naar Brussel omdat de dansscene hem intrigeerde. “Als tekst of muziek niet het belangrijkste zijn in een performance, komt er ruimte vrij voor artiesten zoals ik, die dol zijn op kunststromingen als fluxus en dada, waarin alles mag.”

Geleidelijk begon de componist zijn publiek te motiveren om zelf dingen in beweging te krijgen. “Al vroeg in mijn carrière zag ik het belang in van de context waarin kunst uitgevoerd werd. Het idee om een absoluut werk te schrijven dat zichzelf uitlegt, liet ik al snel varen. Ik zag meer potentieel in het gebruik van de omgeving, die in mijn geval vaak buiten de theaterzaal lag.”

David Helbich bedacht wandelconcepten en audiogidsen. “Door corona snappen steden beter dat als je de kunst uit zijn cultuurtempels en white cubes bevrijdt, elke straathoek een potentiële plek voor artistieke interventies wordt. In plaats van te zeggen hoe mijn kunst ervaren moest worden, ben ik concepten beginnen te ontwikkelen die het publiek mee verantwoordelijk maakte voor hun beleving. Ik noem het geen inter-, maar intro-actieve kunst.”

MEER DAN EEN FOTOPROJECT
Alhoewel het anders is, past ook Belgian solutions in dat discours. “Ik ben nog steeds beschaamd als men me aanspreekt als fotograaf. Ik noem het een fotoproject, over stedelijkheid, over de publieke ruimte en over hoe we het medium fotografie gebruiken om dingen te kaderen en te delen.”

In zijn nieuwste fotoboek figureren daarom naast eigen snapshots opnieuw beelden van andere amateurfotografen. Online vind je er meer. “Toch zou het megalomaan zijn om te beweren dat ze een score uitvoeren die ik geschreven heb. Ze voeren niet zomaar uit, maar geven er een eigen draai aan.”

Wat Helbich wel op zijn conto mag schrijven, is dat hij destijds bij zijn idee een titel bedacht die een eigen leven is gaan leven. “Ik noemde het inderdaad niet ‘Foto’s van verkeersborden en kabels’ maar ‘Belgian solutions’. Is het uiteindelijk niet de droom van elke conceptueel kunstenaar om de taal te veranderen? Ik zie mijn Engelstalige uitdrukking niet meteen in de Van Dale belanden, maar anderzijds: pas wanneer je iets kan uitdrukken, kan je het ook aanwijzen. Toen mensen dat begonnen te doen, ging het niet meer alleen over de foto’s en wist ik dat ik een gevoelige snaar geraakt had.”

Bij elke Belg. “Franstaligen hebben het nu zelfs over ‘un Belzian zolution’ (lacht) en als Vlamingen me zeggen dat dit enkel voor de hoofdstad geldt ‘want Brussel werkt toch niet’, dan stuur ik hun meteen foto’s met enkele voorbeelden uit Vlaanderen.”

SPOREN IN DE OPENBARE RUIMTE
Natuurlijk bestaat het fenomeen ook in andere landen, maar “de Belgian brew” is volgens Helbich onverbeterbaar. “Het heeft met zichtbaarheid te maken. Als in Duitsland de straat stuk is, wordt die in de originele staat hersteld. In België wordt aan een probleem in de publieke ruimte een oplossing toegevoegd. Omdat achteraf de sporen niet weggemoffeld worden, ontstaat er een extra laag. Zo krijgt elke straat hier een eigen karakter.”

“Of je dat nu vervelend of grappig vindt, is een andere discussie. Toen ik hier aankwam via Nederland, waar alles mooi in hokjes is verdeeld, stond ik versteld. Nu kan ik alleen maar vaststellen dat ik ook zo leef. Ik ben helemaal geïntegreerd: mijn huis en mijn karakter hangen aaneen met Belgian solutions.” (Lacht)

“Het is hier zo onopgeruimd, hoor ik mijn vriendin soms zeggen over de openbare ruimte. Dat kan je jammer vinden, maar het betekent ook dat iemand anders niet alles voor jou heeft ontworpen of beslist. Belgian solutions bekommeren zich niet om het verleden of de toekomst. Ze zijn een ultieme les in het hier-en-nu.”

RADICALE DELER
Omdat het Helbich altijd moeite kost om goede cadeaus te verzinnen, vindt hij het geestig dat uitgerekend hij zowat het ultieme koffietafelboek heeft bedacht. Dat hij zelfs op het alternatieve festival Meakusma, waar ze zijn parcours als geluidskunstenaar kennen, rondloopt met het label Belgian solutions neemt hij erbij. “Het is ook saai om als kunstenaar alleen in je eigen wereldje te zitten. Ik wil deelnemen aan de samenleving. Zelfs de meer radicale geluidskunstenaar in mij is steeds op zoek naar iets wat ik kan delen.”

Hij zal er niet minder soundscapes om maken. “Naast één keer corona heb ik tijdens de pandemie het virus van de analoge synthesizers opgelopen. Overdag maak ik noise, ’s nachts techno. Ik noem het mijn midlifecrisis. Momenteel bereid ik een concert in Kopenhagen voor met toeslaande deuren die ik opnam in de Oude Kerk in Amsterdam. De galm ervan, die klinkt alsof er weer iemand verdwijnt en die verwijst naar de duizenden graven in de kerk, is voor mij ook een spoor.”

Zijn meditatietapijten met klinkende boodschappen als ‘Imagine silence’ waren onlangs dan weer op de Biennale des Imaginaires Numériques in Marseille te horen, terwijl zijn alternatieve spelling van ‘Beursschouwburg’, die eerst twee maanden zou blijven hangen aan de gevel van het kunstencentrum in de Ortsstraat, na tien jaar is uitgegroeid tot een splijtende kritiek op de hoofdstedelijke luchtpollutie.

BURGERPLICHT
“Vroeger dacht ik: ik maak een fotoboek voor de bookshop van Wiels. Maar daar vond men Belgian solutions te commercieel, omdat je het ook in de Fnac kon kopen. Ik heb er me twee minuten beledigd door gevoeld. Dat je als burger niet wacht tot alles voor jou gedaan wordt, vind ik misschien wel het belangrijkste aspect van het project. Er staan amper mensen op mijn beelden, toch zie je ze constant beslissingen nemen.”

David Helbichs Belgian solutions volume 3 is zopas verschenen bij uitgeverij Luster