Schrijver Samy Meziani goot zijn bewogen levensverhaal in een boek: ‘Nu ben ik echt vrij’

De vrije man beschrijft het leven van de jonge Gentenaar Ziad, die zich met een losbandig leven afzette tegen de strikte moraal in zijn gezin met Algerijnse roots. Hij bekocht die rebellie met een auto-ongeluk op zijn twintigste, dat hem zijn jeugd en een arm kostte. Nog eens tien jaar later heeft Samy Meziani, de schrijver achter het personage, het boek klaar waarin hij dat bewogen levensverhaal brengt.

Ondanks de fatale gevolgen die het wilde uitgaansleven in het Gentse hadden voor Samy Meziani, is hij nog altijd iemand die graag uitgaat en zich graag amuseert. “Ik ben nu dertig. Ik ga niet voor de rest van mijn leven thee drinken,” grapt hij. Brussel was al lang een vrijhaven voor hem. Sinds vijf jaar woont hij er ook definitief, vlak bij Café Fontainas, waar we hebben afgesproken. Behalve Nederlands en Berbers spreekt Meziani ook Frans, wat zijn introductie in Brussel vergemakkelijkte.

“Er zijn hier veel kansen om mensen te ontmoeten, en Franstaligen zijn ook echt anders dan Nederlandstaligen.” De homogemeenschap leeft hier bovendien veel meer dan die in Gent, die volgens Meziani zo goed als dood is. “Op één of twee cafés na die ik al twaalf jaar ken, en waar nog altijd dezelfde mensen zitten. Hier is alles internationaal en kan je voortdurend mensen ontmoeten op feestjes en evenementen. Ik beleef hier een tweede jeugd, waar ik van aan het genieten ben.”

Verloren liefdes
Een tweede jeugd, want tien jaar geleden, in april 2013, kwam aan zijn eerste een eind toen hij op zijn twintigste bij een zwaar verkeersongeval zijn rechterarm verloor, na een zoveelste wild nachtje stappen onder invloed van drank en drugs. In zijn boek De vrije man beschrijft Meziani het hele verhaal. Het gaat over de moeilijke jeugd van zijn alter ego Ziad, een jonge homo in een strikt gezin van Algerijnse afkomst. Over de rebelse periode die daarop volgde, over een aantal intense maar verloren liefdes, en over het verwerkingsproces na het fatale ongeluk dat zijn lichaam havende en hem een depressie bezorgde.

Uiteindelijk verbeterde de relatie met zijn ouders, studeerde hij af met een diploma als leerkracht, en verschijnt nu dus dit boek. Meziani: “Ik ben er in 2016 aan begonnen. Ik voelde dat ik iets moest doen, want ik had niets meer om gelukkig over te zijn, terwijl ik altijd een levensgenieter was geweest. Het was dat of zelfmoord. Maar er veranderde iets in mijn hoofd toen ik terugdacht aan de dromen die ik had toen ik klein was. Ik ben opnieuw beginnen te luisteren naar de kleine Samy of Ziad, en die wilde altijd drie dingen: naar Amerika reizen, leerkracht worden en een boek schrijven. Dat heeft me heel erg geholpen. Ook omdat ik heel emotioneel ben van aard, was het voor mij makkelijk om me weer te verplaatsen in al die belangrijke momenten uit het verleden. Wanneer ik schreef over mijn opvoeding, voelde ik me opnieuw boos worden. Wanneer ik schreef over Alex of Anna, voelde ik me opnieuw verliefd. Wanneer ik schreef over toen ik wakker werd uit de coma, begon ik heel hard te wenen en was het nodig om iets te gaan drinken met vrienden, om te weten dat dat verleden tijd was.”

“Al die emoties opnieuw beleven, was natuurlijk ook niet makkelijk. En ik kon ook niet alléén over het ongeval spreken, omdat mijn strijd al daarvoor begon. Ik moest beginnen bij het begin, toen ik zestien was. Daardoor heb ik lang over het schrijven gedaan. Er zijn periodes van maanden geweest waarin ik niet verder kon. Maar uiteindelijk merkte ik dat ik mij dankzij het schrijven ook weer kon focussen op andere dingen. Dankzij het boek heb ik het zelfvertrouwen dat ik vroeger in te grote mate had, nu op een gezonde manier terug. Sinds vorige zomer ben ik echt vrij.”

Een centrale figuur in het boek is inderdaad Anna, die de auto bestuurde op die fatale avond. De persoon die Meziani de vrijheid toonde, lag op die manier ook aan de basis van het feit dat hij met zijn arm ook een deel van die vrijheid verloor. Nochtans bleef hij ook na het ongeluk nog lang in de ban van haar, terwijl zijn ouders haar uiteraard niet los konden zien van wat hun zoon overkwam. “Zij bleef zo lang zo’n bijzondere plaats in mijn hoofd en mijn hart houden omdat zij het tegenovergestelde was van mezelf. Zij was de dochter van een overleden vader en een lakse moeder en leidde een vrij bestaan. Ze rookte wiet, had tatoeages, was intelligent en ook nog eens heel sociaal, terwijl ik me die sociale vaardigheden heb moeten aanleren. Ze stond voor mij dus meteen helemaal bovenaan op de sociale piramide. Ik heb die vriendschap en die dialoog die ik met niemand anders gehad heb, gebruikt om mij te ontwikkelen. Ze heeft mij geïnspireerd, maar misschien ook geïndoctrineerd. Pas door erover te schrijven ben ik anders gaan kijken naar de rol die zij in mijn leven speelde.”

Eigen keuzes verdedigen
Nu het boek af is, is het uitkijken naar de ontvangst ervan. “Ik heb het boek voor mezelf geschreven, maar ik geef ook al lang lezingen op scholen (via Rondpunt vzw, red.) en ik geef les. Veel jongeren herkennen me nog en onthouden mijn verhaal. Met thema’s als opvoeding, cultuurverschillen, homoseksualiteit, drank en drugs en de handicap zijn er ook veel aanknopingspunten voor jongeren. De reacties die ik al heb gehad, zijn positief.” Al is het altijd afwachten of het levensverhaal van een homo die uit de moslimgemeenschap komt door iedereen getolereerd wordt. “Ik heb mezelf echt wel blootgegeven, want ik ben een eerlijke gast, al kan dat ook weleens in mijn nadeel spelen. Westerse Belgen denken anders over de zaken die ik vertel dan mensen met een Algerijnse afkomst, bijvoorbeeld, vanwege de schaamtecultuur die bij hen soms heerst, waardoor er veel niet gezegd kan worden. Daar ben ik wel een beetje bang voor.”

Meziani gelooft wel dat er op een generatie veel kan veranderen. “Als ik een gezin heb, zullen mijn kinderen niet meer in aanraking komen met de dingen waarmee ik moest worstelen. Anderzijds word ik als leerkracht elke dag geconfronteerd met tieners die moslim zijn en zich daar devoot naar beginnen te gedragen. Sommigen komen zelfs niet naar school als ze weten dat het over bepaalde thema’s als alchohol of homoseksualiteit zal gaan, omdat ouders hen verplichten om dan thuis te blijven.”

Meziani is bezig aan zijn derde jaar als leerkracht in het Regina Caeli Lyceum in Dilbeek, al koos hij zelf destijds eerder voor de school van het leven. “Mijn diploma halen, was een manier om te bewijzen dat ik iets van dat ongeluk had geleerd. Dat ik de wilskracht had om mijn ouders fier te maken. De eerste keer dat ik zonder herexamens bij mijn vader kwam, kon ik de fierheid voelen. Ik wilde het ook beter doen dan sommige leerkrachten die ik zelf heb gehad. Ik wilde af van een te schoolse aanpak, en meer een leerkracht zijn die de kinderen bereikt. Ook omdat ik vroeger zelf de nood had om met leerkrachten te kunnen praten. Uit de feedback die ik krijg, hoor ik van velen dat ik de eerste leerkracht met Afrikaanse roots ben die ze krijgen. Zeker met het veranderende schoolpubliek is die representatie belangrijk. Al ben ik daar niet zo optimistisch over.”

Gaan zijn ouders zijn boek lezen? “Mijn moeder waarschijnlijk niet, mijn vader wel, denk ik. Hij is een verstandige mens die veel begrijpt, dus ik hoop dat hij zich ervoor kan openstellen. Maar er is een grote kans dat dat niet gebeurt, want die cultuur zit ertussen. Ik begrijp dat, maar ik wil niet meer in de schaduw daarvan leven. Ik heb ook getwijfeld of ik op het boek mijn echte naam zou gebruiken als auteursnaam of niet. Mijn ouders zouden liever hebben gehad van niet. Maar als ik een andere naam had gebruikt, dan was de titel een leugen geweest en was ik geen vrije man geweest. Ik zou dus altijd iemand gekwetst hebben. Ofwel mijn ouders, ofwel mijzelf.”

Samy Meziani wil wel duidelijk stellen dat hij van zijn ouders houdt. “Ik weet dat mijn moeder geprobeerd heeft mij uit liefde een opvoeding te geven die ze kende van haar roots. Ze had alleen pech dat ik zo vrij van geest was. Terwijl de kinderen van haar vriendinnen die opvoeding nog altijd in het hart dragen. Bij mij heeft het een averechts effect gehad, omdat ik op zoek was naar de vrijheid. Ik wil haar dus nergens de schuld van geven, en mijn ongeluk heeft me ook veel over haar geleerd. Hoe zij voor mij gezorgd heeft in die periode zal me altijd bijblijven en daar wil ik haar vandaag ook voor bedanken. Ook al probeer ik mijn eigen keuzes te verdedigen.”

Over de vrijheid
De vrije man is overigens ook een hommage aan het volk van de Amazigh waaruit de familie stamt, want Amazigh (de oorspronkelijke naam van Berbers) betekent ‘vrije man’, en het rode symbool op hun vlag – de yazz – staat voor vrijheid. “Door erover te schrijven, ben ik me meer en meer gaan interesseren voor mijn cultuur. Door alles wat er gebeurd is, voel ik me vandaag ook veel meer Berber. Tijdens de lange reis die ik heb gemaakt, ben ik ook anderhalve maand in Algerije geweest. Ik heb het land doorkruist, een stuk van de Sahara gedaan en mijn familie bezocht. Na de vrijheid in het Westen ben ik dus even teruggekeerd naar dat moslimland waar vrijheid niet op de eerste plaats staat, maar familie. Dat zorgde in combinatie met de reis voor herbronning.”

Dat Samy Meziani voor zijn alter ego in het boek de naam Ziad gebruikt, heeft ook met die reis te maken. “Ik was op zoek naar een naam die je niet zo vaak hoort als Mohammed of Brahim. Een ‘lege’ naam waar mensen zich nog zelf een beeld bij kunnen vormen. Ziad is de naam van mijn neef in Algerije, die mij op mijn reis inspireerde en die ik ook mijn verhaal verteld heb. Hij behoort tot de generatie die ik met dit boek kan raken.”

Dat Meziani die lange reis gemaakt heeft, verbaast niet. Zelfs de kleine Ziad, die aan de beklemmende muren van het ouderlijke huis ontsnapte, was al een avonturier. “‘Huisje, tuintje, boompje’, daar word ik gek van. Dat merk ik nu ook bij het lesgeven. Ik word angstig als ik bedenk dat ik dat nog twintig jaar zou moeten doen. Zodra het voor mij een routine wordt, ga ik op zoek naar nieuwe uitdagingen. Alleen doe ik dat nu op een correcte manier, met zinvolle projecten. Terwijl ik vroeger vooral wilde losbreken. Je mag je amuseren, maar wat niet kon, was dat we geen verantwoordelijkheid namen. En daar draag ik nu de gevolgen van. Al heb ik ook geen spijt. Je bent maar één keer jong in je leven. Bij mij heeft het maar kort geduurd, maar ik heb die periode wel echt ‘geleefd’ en ‘beleefd’, en niet ‘overleefd’. Als ik nu bepaalde liedjes uit die periode opnieuw hoor in de auto (met name Florence + the Machine speelt een belangrijke rol in De vrije man, red.) kan ik helemaal terugkeren naar de momenten die daarbij hoorden en weer helemaal warm worden. Ik heb écht liefde gevoeld, en het was een van de mooiste periodes in mijn leven. Ik zou het zeker opnieuw doen, ook al wist ik dat ik dan opnieuw mijn arm zou verliezen.”

Ook zijn tattoos zijn een manier om herinneringen aan periodes in zijn leven vast te leggen – of ze nu positief of negatief waren. “Daarnaast zijn ze ook een manier om mij weer een beetje ‘aan te kleden’ nadat ik mijn arm ben verloren. Ik vind het nog altijd verschrikkelijk om naar dat stompje te kijken, dus wil ik ook anderen iets anders geven om naar te kijken.” Het nieuwe lichaam is dus nog niet helemaal aanvaard. “Terwijl ik vroeger graag een hand gaf, is dat nu soms een geklungel met die linkerhand. Als ik iets in mijn hand heb, moet ik het snel wegdoen of ik moet een pinkje geven. Dat vind ik echt belachelijk. De prothese voor mijn rechterarm uitdoen bij mensen die ik niet ken, vind ik ook heel moeilijk. Dan geef ik me echt bloot, en dat doe ik niet met iedereen. Wat mijn relaties beperkter, maar ook eerlijker maakt.”

Heeft Meziani aan dat jaar reizen inspiratie overgehouden om nog te gaan schrijven? “Ik denk het wel. Dit boek gaat over de zoektocht naar de vrijheid, maar uiteindelijk heb ik nog niets gezegd over de vrijheid zelf. Daar wil ik nog over schrijven.”

De vrije man van Samy Meziani verscheen zopas bij uitgeverij Van Oorschot (240 p., €23,50)