Passa Porta sprokkelt verhalen aan de toog: ‘Er klinkt hier zoveel poëzie’

En of we de cafés, met hun wassende anekdotes, gedeelde smart en vloeibare compassie, hebben gemist… Passa Porta ging bij het heropenen van die theaters van de menselijke ziel verhalen sprokkelen en deelt op 11 juli, in het kader van Brussels, City of Stories, de meest memorabele en ontroerende ervan in hun natuurlijke habitat.

“Je hebt mensen die er hun ochtendlijke koffie komen drinken, toeristen die er even uitblazen, exen die er hun laatste spullen uitwisselen, vrienden die er elkaar na twintig jaar terugvinden… Mensen komen met zoveel redenen naar een café. Het is zoveel meer dan de ruimte waarin we onze pinten drinken,” vertelt Arno Boey met verwondering en tederheid over cafés, die theaters van de menselijke ziel die we sinds kort opnieuw kunnen bewonen.

Die plekken waar de anekdote aangedikt over de tongen rolt, waar verdriet wordt verdronken en liefde wordt hervonden, waar droefenis in een bodemloze put huist, eenzaamheid in gezelschap wordt beleden en compassie met een schuimkraag komt, vormden de afgelopen weken een levend archief voor de Brusselse woordkunstenaar en verhalencartograaf. Met het schrijverscollectief ZINK en 1020stories.be – een poëtische wandeling door Bockstael – put Arno Boey, samen met zielsverwant Yelena Schmitz, al een hele tijd inspiratie uit de werkelijkheid.

“Ik merk dat ik zelf vaak blijf haken aan de verhalen van hier om de hoek,” knikt hij. “De fictie zit voor mij meer in de manier waarop ik beelden monteer, hoe ik dingen weergeef. Dat documentaire karakter is belangrijk voor mij, mijn schrijven vertrekt altijd vanuit het luisteren naar mensen, meer luisteren, dieper durven vragen. Om zo ook zelf beter te begrijpen wat er leeft en speelt, in een buurt, in het hoofd van je buurman… Hier in Brussel heb ik nooit iets anders gekend dan een fragmentje te zijn van vele verhalen naast elkaar. Uit die gesprokkelde petites histoires hoop ik dan een mozaïek te puren, komt er hopelijk iets van een grote narratief bloot te liggen.”

INTIEM, MET AMÉRICAIN
In opdracht van Passa Porta mocht Arno Boey – samen met Milady Renoir, Christine Aventin, Oscar Briou en Yelena Schmitz – naar aanleiding van de heropening van de cafés verhalen opdiepen uit de dikste nevelen. Om op 11 juli die wassende legendes en intieme inkijkjes in de menselijke ziel terug te geven aan enkele van de ruimtes waar ze kiemden: café Archipel, de Monk en Muntpunt Grand Café.

“Het verzamelen van die caféverhalen was een dubbele dynamiek,” vertelt Arno Boey. “Aan de ene kant tekenden we de verhalen op van mensen die werden aangereikt door de organisatie. Maar daarnaast heb ik ook gewoon op café gezeten, met een notitieboekje in de buurt eerst geobserveerd om daarna, vanuit die observatie, in gesprek te gaan. Ik probeer altijd eerst deel te worden van het decor, als een kameleon met het behang te verkleuren voor ik ‘aan de slag’ ga. Maar ik raak vrij vlot aan de praat met mensen, ja. Misschien omdat ik nogal aaibaar ben, er vrij ongevaarlijk uitzie.” (Lacht)

“Ik heb geschreven in Le Fontainas, Muntpunt Grand Café, de Archipel en de Daringman, maar de mooiste plek vond ik Le Cirio, waar ik in de ochtend begon. De mensen die je daar om 10.00 uur ziet zitten, zijn de habitués, die er allemaal hun plek, hun vaste zitplaats, hun gebruikelijke bestelling, hun verhaal hebben. De openheid waarmee ze spraken, was heel mooi. Je merkt vaak dat caféverhalen groter worden dan ze zijn, als een gevangen vis. Maar op de een of andere manier werden de verhalen daar redelijk klein, intiem zelfs. Hoe een vrouw die me de américain aanraadde plots begon te spreken over hoe het komt dat ze daar zit, over haar zoon… dat was wonderlijk. Die verhalen waaierden vanzelf uit naar een veel groter iets. En dan merk je dat dat café een heel grote plek in een leven kan hebben. Het is een verzamelplaats van verhalen.”

NEEMT EN EET HIERVAN, GIJ ALLEN
Het is grondstof voor een schrijver, brandstof voor de mens. “Ja, je merkte heel goed hoe mensen het café hebben gemist het afgelopen jaar,” knikt Arno Boey. “Het is ook een heel bijzondere plek, waar een mooie balans ontstaat tussen wat je kent – de stamkroeg, de plek die een beetje als een huiskamer begint te voelen – en het onbekende – waar je altijd mensen vindt die je niet verwacht. Het ritme van de nacht, dat in je lichaam lijkt opgeslagen, en het volk dat altijd in andere constellaties verschijnt. De gesprekken die daaruit voortvloeien, verrassen altijd.”

“Bij het sprokkelen kwam dat ook vaak naar boven: wat hebben we nu allemaal gemist? Zo was er iemand die zei: ‘Ik ben een andere man zonder de nacht.’ Hij vond zichzelf veel minder spontaan, meer in mezelf teruggetrokken, verlegener. Terwijl hij het gevoel had een stuk van zichzelf te zijn kwijtgeraakt, vond zijn vriendin dat hij net zachter was geworden. Dat is een café ook, die plek waar verdriet kan heersen, waar onder invloed van alcohol dingen kunnen gebeuren die niet zouden mogen gebeuren. Waar de nacht vaag en mistig wordt.”

“De opdracht was om achter de alcoholverhalen te raken, om door die wand van baldadigheid en straffe kost te breken. Om onder de anekdote een poëtische laag aan te boren. Ik hoop dat de caféverhalen dat kunnen bewerkstelligen, en zo mensen ook zelf kunnen aanzetten tot verstilling, tot vijf minuten luisteren in een café. Want er klinkt hier zoveel poëzie. Soms voltrok er zich een heel schouwspel, met een sprekende hoofdrol, bijrollen en figuranten. Een soort theatervoorstelling waar Christiane op de voorgrond staat en Marina plots de show steelt. Soms had ik het gevoel in een operette te zijn verzeild.”

“Het was schoon om te zien hoe iedereen elke ochtend terechtkwam in steeds datzelfde toneelstuk, waarin ieder zijn tekst kende. Het is echt een ritueel, ja. Iedereen weet van elkaar waar hij of zij gaat zitten, dat die persoon een croque met een eitje bestelt, dat een ander ondanks het vroege uur een Blauwe Chimay drinkt… Het is duidelijk, het is gerepeteerd, het is geritualiseerd. Alsof je naar de kerk gaat, met als hostie een croque.” (Lacht)

BRUSSELS CITY OF STORIES – HISTOIRES DE CAFÉ VERHALEN
11/7, 16 > 16.45, Muntpunt Grand Café, 17 > 17.45, Monk, 18 > 18.45, Archipel, www.passaporta.be

Lees ook de BruxellesVies-column van Arno Boey.