Centrale expo Europalia India focust op het lichaam

In het rijtje van de Bric-landen ontbrak India als gastland van het tweejaarlijkse festival Europalia. "Het is een land dat we heel slecht kennen," stelt Kristine De Mulder, directeur-generaal van Europalia Internationaal. "India koppelen we altijd aan zijn tradities, maar het land heeft een ongelooflijk wereldpotentieel in de hedendaagse visuele en podiumkunsten en in de literatuur. De grootste filmindustrie op aarde situeert zich vandaag in India, en dat gaat ruimer dan Bollywood in Bombay. Getuige de film Ugly op het festival van Cannes."

Waarom een kennismakingsfestival over dit land?
De Mulder: "De Indische diaspora is de tweede grootste van de wereld. Ook in Europa leven veel Indiërs. Wie in Brussel iemand met een stip op zijn voorhoofd tegenkomt, kan dit als vreemd beschouwen. En er schrik van hebben. En te allen tijde afstand houden van die mens. Als je weet waarvoor die persoon dat doet, verlaag je de drempel tot positief contact. Uiteindelijk draagt 'meer kennis over anderen' bij tot een betere communicatie en samenwerking en zelfs een betere wereld."

India kent taboes en het Westen kent het land clichés toe.
De Mulder: "Clichés moet je niet mijden, zelfs niet in exposities. Vaak zijn ze waar. Het probleem van een cliché is dat het een scherm opbouwt zodat het al de rest verbergt. En taboes, ja, wie heeft die niet. Indiërs negeren dat er kasten overleven. Als je dat in de geschiedenis kan plaatsen, snap je het wel. Vooral in Brussel, waar we met zoveel culturen samenleven, is het hoogst belangrijk om elke cultuur te begrijpen. Vandaar dat Europalia haar hoofdtentoonstelling altijd als een algemene kennismaking en historisch overzicht aanbiedt."

Hoe vallen alle cultuurstijlen en religies van het grote India in één expo te capteren?
De Mulder: "De 'tour de force' om de Indische kunstgeschiedenis van 3000 vóór Christus tot vandaag te etaleren is ons gelukt door het 'lichaam' als rode draad te nemen. Of het nu om godensculpturen, miniaturen, manuscripten, sari's, juwelen, muziekbeleving of fotografie gaat: overal zien we het lichaam als referentie. Maar in alle regio's is die anders. En in alle religies ook. De expositie werd ingedeeld in acht thema's, waarin al die kunstuitingen aan bod komen. Het begint met een zaal over de dood, dan de geboorte, de astrologie, de zintuigen, het ideale lichaam, en zo terug tot bij het begin. De gedachte achter de cyclus is evident, want na de dood komt de wedergeboorte."

Hoe ervaart de bezoeker één thema visueel?
De Mulder: "Voor elk thema is geen enkele regionale verspreiding van culturen en van godsdiensten vergeten. We wilden geen typische sculpturententoonstelling, want 'goden' zijn er genoeg afgebeeld in vormen en stijlen. Binnen elk van de acht hoofdstukken komt een diversiteit aan materialen aan bod: Onze partner in India, Naman Ahuja van de School of Arts and Aesthetics, heeft echt gewaakt over de valkuilen, zoals de eenzijdigheid van het Westers beeld over India. Het zou een vertekend portret gegeven hebben mochten we enkel het prachtige Hindoe-materiaal in de verf hebben gezet. Of enkel de belangrijkste keizerlijke periodes of de interessantste streken. Binnen elk thema komt alles aan bod, van alle stijlen tot diverse religies. Bij het thema 'de Dood', krijg je niet enkel een les over hoe de boeddhisten met de dood omgaan, maar ook de islamieten, de christenen, de Sikhs, de Hindoes (met hun Ganges-rituelen) of het jaïnisme (geweldloos leven).".

Wat leert het thema van het 'Ideale lichaam' ons?
De Mulder: "Het gaat over de staat van perfectie voor Indiërs. Er zijn verschillende idealen doorheen de tijd. Wat voor ons interessant is, is dat op een bepaald moment het boeddhisme het dikke lichaam als ideaal naar voor schuift. Terwijl bij de komst van de Grieken het Ghandara-ideaal opduikt: de man-god, naar Herakles. Iets wat later evolueerde tot beelden met slanke tailles, in de Guptaperiode (4 en 5de eeuw na Christus, die het ontstaan gaf aan het moderne hindoeïsme, red.). Dat model van slanke tailles gaat zich zelfs verspreiden over heel Azië."
"Hoe die ideaalbeelden opduiken en gangbaar worden vinden we bijvoorbeeld in de Vedische geschriften Daarin staat het voorschrift van de perfecte afbeelding van goden: 'neem een bepaalde spanwijdte tussen wijsvinger en duim, vermenigvuldig dit maal X en het vormt de ideale lengte van het lichaam En er is meer: naast het ideaal van de goden worden zelfs idealen voorgeschreven voor dwergen, dikke mensen en andere. Er bestaat niet één perfect ideaal in India."

Wat maakt dat we in die thema's over het lichaam 'onszelf' gaan herkennen?
De Mulder: "Er is in de 200 objecten uit musea en (private) collecties ook gezocht naar dat wat totaal zal verrassen, het bij ons ongeziene. Toen er tijdens het Mogolrijk (16de tot 19de eeuw) gravures van Westerse kunst begonnen te circuleren in India - dankzij de missionarissen - dan werden die thema's gretig geïnterpreteerd. Zo tonen we in het hoofdstuk 'de Dood' een prachtige Kruisafneming, die door een artiest van het Mogolhof tot iets 'Indisch' is geïnterpreteerd. Bij het thema van 'de Geboorte', zien we een lokale interpretatie van een Geboorte van Maria. Op die manier ontdekken we alle invloeden die India onderging."

Wordt de genderproblematiek aangeraakt?
De Mulder: "Als je weet dat Indiërs kritiek mogen geven op zichzelf, maar het slecht dulden van anderen - het is' not done' in hun cultuur , dus taboe - dan is dit niet eenvoudig. In de tentoonstelling voel je duidelijk dat India een paternalistische maatschappij is en dat het mannenideaal op de voorgrond staat. De maker van de tentoonstelling is zich zeer bewust geweest van de positie van de vrouw in India, en hoe wij Westerlingen daar tegenaan (zullen) kijk. We weten dat het team van vrouwelijke assistenten rond de curator continu de vraag heeft gesteld 'houden we in dit thema voldoende rekening met de vrouw? Er is dus expliciet naar gezocht. "

En is dat beeld van de vrouw doorgetrokken tot voorbeelden in het hedendaagse?
De Mulder: "Zeker. Het lijkt altijd dat het vrouwelijke heldenlichaam ontbreekt in de geschiedenis. Maar als je alle epossen leest merk je dat een held nooit een held kan zijn zonder een vrouw, en vaak is het zij waarvoor tussen mannen wordt gestreden. Niet anders dus als bij de strijd om Troje in Europa. Een mooi voorbeeld tonen we in het expodeel over het heldenlichaam van Ramayana, het grote epos over prins Rama. Een hedendaags werk van Sheela Gowda toont in het midden van de expo een lange streng haar dat in bloed is gedrenkt. Het verwijst naar het bekende epos waarin de held zijn haar niet meer wil knippen vooraleer hij de moord op een vrouw heeft kunnen wreken. Ook hij drenkt zijn haren in haar bloed, en wast het niet meer. Een heel confronterend kunstwerk. Maar uiteraard gaan we geen video's tonen van verkrachtingen."

Europalia India

4/10 > 26/1, verschillende locaties, infopunt: Ravensteinstraat 79, Brussel, 02-540.80.80, www.europalia.eu