Regisseur Joachim Lafosse: 'We moeten collectief mentaal welzijn ernstiger nemen'

Eindelijk dong er nog eens een Belgische filmregisseur die niet Dardenne heet mee naar de Gouden Palm. De Brusselaar Joachim Lafosse (46) wakkert met het beklijvende Les intranquilles het debat rond mentaal welzijn aan. ‘Het is fictie, maar in feite doe ik mijn jeugd uit de doeken.’

Geen jaar te vroeg versierde Joachim Lafosse een selectie voor de competitie van het filmfestival van Cannes. Met Elève Libre, L’Économie du couple en A perdre la raison greep hij telkens net naast de prestigeplek die wereldwijd aandacht genereert. Het door Damien Bonnard en Leïla Bekhti intens vertolkte, aangrijpende Les intranquilles toont hoe een jong, driekoppig gezin op zijn limieten botst. Loodzwaar om dragen zijn de manische en depressieve fases van schilder-vader-echtgenoot Damien.

“Het is fictie, maar in feite doe ik mijn jeugd uit de doeken,” bekent Lafosse nog voor de eerste vraag is gesteld. “Toen ik acht was zei mijn moeder: ‘Joachim, ik hou van je vader, maar we gaan scheiden, want ik kan de ziekte niet meer aan.’ Als kind begreep ik dat niet. Ook als adolescent, jongvolwassene en volwassene heb ik lang boos gedacht: als je van mijn vader houdt, blijf dan toch gewoon bij hem.”

Op aanraden van een vriendinnetje begint Lafosse rond zijn achttiende aan psychotherapie. “Tijdens de eerste sessie stortte ik na een kwartier al huilend in en bekende ik mijn angst om net zoals mijn vader en grootmoeder bipolair te zijn.”

Vooroordelen en uitsluiting
Vandaag kijkt de gepassioneerde filmregisseur héél anders naar de bipolariteit van zijn vader en de scheiding van zijn ouders. “Ik ben, na twintig jaar psychotherapie, 46 moeten worden om het allemaal te begrijpen en er een milde, mooie film over te maken. Met die ene zin confronteert mijn moeder me met iets wat iederéén in een serieuze liefdesrelatie tegenkomt. Op een moment kom je de fouten, gebreken, hebbelijkheden van de andere tegen. De vraag is of je het wel redt, of je de andere kan aanvaarden zoals die is. Het antwoord is niet altijd ja. Ik raak die kwestie aan in een fictiefilm waarin de man-vader-echtgenoot een bipolaire schilder is. Mijn vader was manisch-depressief en fotograaf.”

Ook van zijn vader kreeg Lafosse een waardevolle levensles. “Opgroeien met een manisch-depressieve vader is voortdurend geconfronteerd worden met het geweld van iemand die geen limieten meer kent. Sinds mijn 25ste ben ik nooit opgehouden films te maken die limieten en de nood aan limieten bevragen. Maar vandaag kan ik ook opgelucht vertellen dat mijn vader al dertig jaar van de lithium af is en niet meer gehospitaliseerd is.”

“Ik moest mijn vader beloven om in interviews te benadrukken dat het mogelijk is om het leefbaar te houden. Via therapie kan je leren omgaan met je angsten en onrust. Dat heeft hij bewezen en daar ben ik ongelofelijk trots op. Ik ben ook heel blij dat ik vandaag van een ontmoeting géén normaliteit verwacht.”

Om het schilderen er authentiek te laten uitzien, riep Lafosse de hulp in van de kunstenaar Piet Raemdonck. “Ik volg de hedendaagse schilderkunst en Piet Raemdonck is een grote Vlaamse schilder. Zijn medewerking was een zegen. De Van Gogh van Maurice Pialat, de Camille Claudel van Bruno Nuytten en de Turner van Mike Leigh zijn de grote uitzondering: meestal beelden films schilders en schilderkunst bedroevend belabberd uit. Dat wilde ik vermijden.”

“Piet stelde voor om een reeks te schilderen die hij 'Wanorde of verhuizing' noemt en die aansluit bij de film. Damien, schilder van opleiding, mocht wekenlang bij hem intrekken en werkt voor de camera verder op doeken waar Piet al aan was begonnen. Ongezien genereus! Het verleent de film schoonheid en authenticiteit. Soms kwam ik ’s morgens aan op de set, en bleken Piet en Damien de hele nacht te hebben geschilderd.”

Les Intranquilles werd vorige zomer tussen de twee lockdowns in gedraaid. Ondanks de strenge Covid-19-protocollen liep Lafosse op wolkjes. “Cast en crew waren na maanden onzekerheid supergelukkig om te kunnen hernemen. Maar ook los daarvan was hun betrokkenheid enorm. Ze bleven me maar aanspreken en keken ’s avonds ongeduldig uit naar de volgende werkdag. Dat heb ik nog nooit meegemaakt, en het is al mijn negende film. Ze bevestigden ook mijn aanvoelen dat Damien en Leïla de personages magnifiek en diep hebben ingevuld. Weg van mijn ouders, en zo moet het. Toen ze vroegen om hun personages Damien en Leïla te noemen, voelde ik me niet meer alleen.”

Leve de cultuur
Aan de mondmaskers die de personages af en toe opzetten of weigeren op te zetten, is te zien dat Les intranquilles zich tijdens de pandemie afspeelt. “Het is geen toeval dat Thierry Frémaux van het festival van Cannes een link met de actualiteit ziet. Leïla komt er in de film achter dat ze ook andere dingen wil dan alleen maar zorg dragen voor een manisch-depressieve echtgenoot. Ze wil ook een minnares, meubelrestaurateur, moeder en vriendin zijn.”

“Ik denk dat we als samenleving achterhaald hebben dat een leven in functie van het coronavirus geen leven is. Je mag de realiteit niet ontkennen. Het virus circuleert nog. We moeten het rationeel bestrijden. We moeten zorg dragen voor onszelf én onze naasten, en dus afstand houden, mondmaskers dragen en ons laten vaccineren. Dat spreekt voor zich. Maar, en ik wik mijn woorden, voor ons herstel is cultuur minstens even belangrijk als vaccins.”

“Het was een monumentale vergissing om cultuur als niet-essentieel te beschouwen. Het is via cultuur dat we ontdekken dat we meer zijn dan potentiële Covid-19-slachtoffers. Het leven mag niet exclusief in functie van het virus staan. We moeten terug naar buiten. Aan onszelf denken. Met anderen drinken, praten, dansen. Terugkeren naar de theater- en filmzalen.”

LES INTRANQUILLES
BE, dir.: Joachim Lafosse, act.: Damien Bonnard, Leïla Bekhti, Gabriel Merz Chammah
Nu in de bioscoop