'Rohingya' van Ai Weiwei: subtiel portret van een vergeten vluchtelingenkamp

Met Rohingya maakte de Chinese kunstenaar Ai Weiwei opnieuw een documentaire over het lot van migranten. Enkele jaren geleden schopte hij wereldwijd gewetens met Human flow, een grootschalige prent over de vluchtelingencrisis, geschoten in veertig vluchtelingenkampen in 23 landen.

In Rohingya zoomt de dissidente kunstenaar in op één vluchtelingenkamp. Het grootste ter wereld, dat desondanks grotendeels vergeten wordt. Het bevindt zich in Cox’s Bazar, een havenstad in Bangladesh, en er leven maar liefst 900.000 Rohingya, een vervolgde moslimminderheid uit Myanmar. De meesten vluchtten in 2017, toen gewelddadige campagnes van het Myanmarese leger ongeveer 750.000 mensen over de grens dreven.

Ai Weiwei is als kunstenaar niet vies van een provocatie. Zo zorgde hij voor veel discussie met een foto waarop hij op het strand in dezelfde houding lag als Alan Kurdi, het Syrische jongetje dat verdronk tijdens de oversteek naar Europa en in 2015 het symbool van de vluchtelingencrisis werd.

Met Rohingya levert hij echter een sereen portret af van de ontheemde Rohingya. In kalme, statische beelden observeert hij hoe deze gemeenschap ondanks alle ellende in hun moeilijke leefomstandigheden een waardig bestaan probeert op te bouwen. We volgen hen in hun dagelijkse bezigheden: zo zien we hen koken, eten, opruimen, voetballen, zich wassen, hun haar laten knippen…

Dit is wel geen opgekuiste registratie van ‘het leven zoals het is’ in het kamp, ook de harde zaken des levens komen uitgebreid aan bod. Zo toont Weiwei hoe een koe in de rudimentaire omstandigheden van het kamp wordt geslacht. We volgen een begrafenisstoet van een volwassene en de pijnlijke, maar liefdevolle, voorbereidingen voor de begrafenis van een jong kindje.

Weiwei komt, in tegenstelling tot in Human flow, nooit zelf in beeld en er is geen commentaarstem. Je krijgt als kijker enkel op het einde enige context, in enkele lijnen tekst. Rohingya is een minimale film, ook met de muziek wordt heel spaarzaam omgesprongen. De camera blijft nooit lang hangen bij dezelfde personen. Het moet gezegd: die afstandelijke, haast antropologische aanpak, vergt wel wat van de kijker.

Maar de wetenschap dat we ons in een vluchtelingenkamp bevinden, geeft op een fijnzinnige manier extra betekenis aan bepaalde observaties. Zo blijft de camera van Weiwei strak gericht op een jongetje, nat van de regen, terwijl het angstig om zich heen kijkt. Het lijkt een symbolische verwijzing naar de onrust in het leven van vluchtelingen, het leven in een limbo. Ook de vele scènes waarin mensen moeten wachten of aanschuiven, lijken daarop te wijzen.

De film wordt opgeluisterd door de kinderen in het kamp, die de hoofdrol opeisen, bijvoorbeeld in een memorabel tafereel waarbij een klasje tot honderd leert tellen in het Engels. In talrijke scènes zien we hen de tijd verdrijven door te spelen, ook met de camera. Maar diezelfde camera wijst er op het einde pijnlijk op hoe de tijd ongenadig voortschrijdt en hoe deze generatie opgroeit zonder de kansen die eenieder verdient.

Gezien in Bozar op 27 maart in het kader van het documentairefestival Millenium, waarvan Ai Weiwei dit jaar eregast en voorzitter van de jury is. Rohingya is volledig te bekijken (tegen betaling) op vimeo: https://vimeo.com/ondemand/aiwwrohingya