Artists in residence: 51n4e in Tirana

In september brak er een relletje uit toen bleek dat Scholengroep Brussel gebruik maakte van een aardrijkskundeboek waarin ‘Walbanië’ gebruikt wordt als een geijkte benaming voor sociaal-economische achtergestelde gebieden. De Albanezen waren daar terecht niet blij mee en startten een charmeoffensief dat tot samenwerking tussen Brusselse en Albanese scholen heeft geleid.

Maar er bestaan al langer banden tussen Brussel en Albanië. Zo is onze hoofdstad bijvoorbeeld verzusterd met de Albanese hoofdstad Tirana. En dan is er nog het Brusselse architectenbureau 51n4e, dat mee het aanschijn van Tirana en de rest van het land aan het veranderen is.

In juni 2011 opende in Bozar een overzichtstentoonstelling over 51n4e, het bureau van Johan Anrys, Freek Persyn en afscheidnemend Vlaamse Bouwmeester Peter Swinnen, dat als naam de coördinaten van Brussel kreeg. In die tentoonstelling werden twee grote projecten getoond, die op dat moment in volle ontwikkeling waren in het Tirana van de toenmalige burgemeester Edi Rama. Die socialist is intussen eerste minister van Albanië, maar was ook tien jaar lang de dynamische burgemeester van de Albanese hoofdstad. Hij is een kleurrijke figuur die het als tiener tot in het nationale basketbalteam schopte, in de jaren 1990 tentoonstelde als schilder, en als burgemeester werk maakte van een masterplan dat talloze illegale gebouwen in de stad deed verdwijnen en heel veel parken en bomen in de plaats zette.

Druk verkeersknooppunt
Er was ook plaats en geld voor architectuur, en zo komen we bij het eerste project van 51n4e, dat pal in het centrum van Tirana de 85 meter hoge TID-toren mocht zetten. De vorm van de toren is geïnspireerd op een parfumflesje, de lichte façade toont een mooi schaakbordpatroon dat speelt met het mediterrane licht. De toren eiste meteen zijn plaats op in het stadsbeeld, en is goed zichtbaar vanaf het centrale Skanderbegplein, dat nochtans omringd wordt door tal van andere statige gebouwen. Ook voor dat plein, genoemd naar de vijftiende-eeuwse nationale held die de Albanezen beschermde tegen de Ottomanen, en die op het plein een ruiterstandbeeld, mocht 51n4e het ontwerp leveren. De heraanleg zou één van de eerste grote publieke werken in het post-communistische Albanië worden. De Brusselse architecten bedachten een plein met lichte glooiingen die oplopen van de vier kanten naar het middelpunt: een soort platgeslagen piramide die de gewone mens wat meer gestalte zou geven in de buurt van al die intimiderende gebouwen. In hun plan zou het plein, een druk verkeersknooppunt in een stad die ook na tien jaar Rama nog altijd zeer graag met de auto rijdt, ook grotendeels autovrij worden.

Maar nog geen maand nadat in Bozar de tentoonstelling was geopend, verloor Edi Rama onverwacht de burgemeestersverkiezingen. Zijn opvolger zette de werken voor het nieuwe plein meteen stop en koos voor een even makkelijke als saaie heraanleg. Het oorspronkelijke grasplein rond het standbeeld van Skanderbeg werd wat uitgebreid en de beschikbare ruimte voor de auto een ietsje ingedijkt, maar al bij al is deze propere pelouse een vrij onbereikbaar stukje niemandsland geworden. Om enkele Tripadvisor-recensies in computernederlands te citeren: “Alle verkeer van noord naar zuid en van oost naar west Albanië, maar ook binnen Tirana zelf moet via het Skanderbergplein.” “Het plein is saai als ik eerlijk ben. Het beeld is mooi maar het gras rondom het plein is vrij leeggehaald. Het verkeer rond het plein is bedroevend.”

Het goede nieuws is dat de oorspronkelijke plannen van 51n4e snel weer kunnen opgepakt worden als de politieke situatie weer verandert. En ook dat het Brusselse bureau nog steeds actief is met een aantal projecten in het land, waaronder het ambitieuze Atelier Albania. Die overheidsinstelling zal telkens alle mogelijke partners kunnen samenbrengen voor het bedenken van een visie én het concrete uitvoeren van grote en kleine projecten die uitdagingen en mogelijkheden rond milieu, energie, recreatie, wonen, stadsontwikkeling en architectuur aanpakken en uitbuiten. Maar dan op een geïntegreerde, horizontale manier die voorlopig in Vlaanderen ondenkbaar is en zelfs voor de rest van Europa een primeur zou zijn.