Artists in residence: Freddy Tsimba in Kinshasa

Onlangs was op televisie ‘Kinshasa Mboka Té’ te zien, wat zoveel betekent als ‘Kinshasa waanzinnige stad’, en werd bedacht door slamdichter 'Fière de l’Etre’, die in de documentaire iedereen waarschuwt: “Deze stad is moeilijk te omschrijven. Blijf niet te lang of je gaat eraan.” Maar zijn collega Freddy Tsimba kijkt daar anders tegenaan.

De stad Kinshasa omschrijven doet ook de documentaire van Ntimasiemi niet. Het script is niet bijzonder rechtlijnig, dat laten de makers al meteen na de begintitels weten: “Filmen in Kinshasa is banden smeden, het toeval plannen en het onverwachte in een kader gieten.”

\De maker doolt daarom mee tussen de tien miljoen inwoners van de Congolese hoofdstad, op zoek naar opmerkelijke mensen en situaties.

Regelmatig kruist hij daarbij het pad van Molière TV, een populaire onafhankelijke nieuwszender, die teert op fait divers die telefonisch aan zijn redactieleden worden getipt.

Dergelijke fait divers zijn er genoeg, want zoals de directeur van Molière TV zijn businessmodel grijnzend samenvat: “Een inwoner van Kinshasa heeft altijd problemen in zijn buurt. Het hoeft bijvoorbeeld maar even te regenen en de straten staan blank. Dat soort problemen hebben wij nodig.”

De documentaire ontsnapt evenmin als Molière TV aan de rauwe realiteit van Kinshasa: overbevolking, verveling, vervuiling, ontbering, mishandeling: zelden verdwijnen de problemen uit beeld.

Maar temidden daarvan focust Ntimasiemi ook bewust op een aantal kunstenaars: de slamdichter waarvan eerder sprake, tekenaar Papa Mfumu’eto die voor zijn werk in contact treedt met geesten, een hele hoop dansers, zangers en muzikanten… Zo besluipt je gaandeweg het gevoel dat de meeste Kinois eigenlijk een beetje kunstenaar zijn. Zeker als de camera’s draaien zie je bijvoorbeeld heel veel theater: de openbare séances van de sektarische Kimbangisten is ten dele ook muziektheater, waar tegelijk met overgave als met vrolijk scepticisme naar wordt gekeken. Ook de patserige politiecommandant die zijn manschappen aanspoort de strijd tegen de Kuluna te intensifiëren, voert voor de camera een toneelstukje op. Nog opvallender is dat het hardnekkige bijgeloof dat de samenleving in Kinshasa ondermijnt, op een aandoenlijke manier de bezwerende rol lijkt te spelen die normaal voor artistieke fictie is weggelegd. Wanneer een journalist van Molière TV in alle ernst vertelt over dat incident van die vrouw die veranderde in een vis, of wanneer een man die zich een goochelaar noemt, vertelt over die keer dat hij gedwongen werd een gewone telefoon om te toveren tot een Blackberry, kan je je niet van de indruk ontdoen dat dergelijke fantasieën moeten dienen om harde werkelijkheid te vergeten of zelfs te ontkennen.

Maar dan is er ook nog Freddy Tsimba, nuchter en nederig, en zich volledig bewust van zijn rol als beeldend kunstenaar. Hij besluit om naar aanleiding van de hetze rond de Kuluna een sculptuur te maken van een vracht machetes.

De ‘vernissage’ van ‘La maison machetes’ wordt het beklijvende hoogtepunt van de documentaire. Wanneer honderden mensen zich verzamelen rond het huis dat van machetes is gemaakt, zie je meteen hoe echte kunst werkt. Iemand vraagt zich af of de installatie een hok is om kippen in te steken.

Een wat oudere man is duidelijk bang omdat hij zoiets nog nooit heeft gezien. Nog iemand anders vindt dat de kunstenaar het geld voor de machetes beter had besteed aan de lijdende bevolking. En iedereen vindt dat de kunstenaar nu ook uitleg moet verschaffen bij wat hij deed.

Dat doet Tsimba ook en zijn boodschap is eenvoudig: “Wat sommigen gebruiken om kwaad te doen, gebruik ik om goed te doen. Daarom maakte ik met duizend machetes, een Huis voor de Vrede.” Het komt hem helaas op beschuldigingen van hekserij te staan, maar dat is hij al gewoon.

Wat ons betreft toont hij in ieder geval een waardig alternatief voor de opruiende en willekeurige tribunalen van Molière TV en de politiecommandant.