Artists in residence: Francis Ford Coppola in Palermo

De hoogdagen van de peetvaders op Sicilië liggen al een tijdje achter ons, en de open wonde van de Italiaanse kwaal die ‘maffia’ heet, ettert nu vooral elders. Toch zal het eiland nog wel een tijd lang geassocieerd worden met de georganiseerde misdaad van de Cosa Nostra. Met dank aan The Godfather-saga.

De mensen van de televisie hebben op het schap waar ze elk jaar tijdens de paasvakantie de filmspoelen van Ben Hur vandaan halen ook de drie afleveringen van The Godfather teruggevonden. Het door Francis Ford Coppola verfilmde familie-epos van Mario Puzo over de Siciliaans-New Yorkse maffiafamilie Corleone is dezer dagen dus voor de zoveelste keer te bekijken.

De origines van de familie van vader en zoon Vito en Michael Corleone liggen in het kleine stadje Corleone in het Siciliaanse binnenland, op zo’n zestig kilometer van de hoofdstad Palermo. Corleone was op het moment dat Puzo zijn boek schreef ook echt een bolwerk van de Cosa Nostra, en bleef dat tot in de eenentwintigste eeuw. Tot de clan van de Corleonesi behoorden onder meer Luciano Leggio, Bernardo Provenanzo, en Salvatore ‘Toto’ Riina, die de opdracht gaf voor de moord op de rechters Falcone en Borsellino, die vandaag overal in Sicilië worden herinnerd op de naamborden van straten en pleinen. De fictieve Don ‘Vito’ Corleone is volgens de saga ook afkomstig van het stadje, en krijgt bij zijn immigratie in New York ‘Corleone’ als echte naam. Een fijn detail is dat ook de grootouders van Al Pacino, die de rol van Michael speelt, echt van Corleone afkomstig zijn. De scènes in de film die zich zogezegd in Corleone afspelen, zijn daar evenwel niet opgenomen. Omdat Corleone ondertussen net iets te veel verstedelijkt was, werden daarvoor werden pittoreskere Siciliaanse dorpjes gebruikt. Dat neemt niet weg dat je in Corleone vandaag een (anti-)Maffia Museum herbergt.

Een meer herkenbare locatie op Sicilië die in de film voorkomt is de opera van Palermo – het Teatro Massimo. De scènes die zich daar afspelen, komen helemaal op het einde van de trilogie, in het derde deel dat pas in 1990 werd gedraaid en dat over de val van Michael Corleone gaat. Michael probeert zijn activiteiten terug te schroeven om de toekomst van zijn nageslacht te vrijwaren. Maar alles loopt definitief fout op het moment dat de clan even uit Amerika terugkeert naar Palermo om zoon Antony te zien debuteren in de opera. Terwijl die aantreedt in Cavalleria Rusticana van Pietro Mascagni – een Siciliaanse eenakter over eerwraak die door Coppola handig wordt verweven met het drama dat zich naast de scène afspeelt – vallen in en rond het immense operagebouw de vijanden van de familie als vliegen, onder impuls van de overijverige nieuwe ‘don’ Vincent. Maar ondertussen wordt ook een aanslag op het leven van Michael beraamd, die mislukt en na de opera-voorstelling leidt tot de dood van zijn dochter Mary. Zij sterft tijdens een uiterst theatrale scène op de trappen van het Teatro Massimo.

Renovatie
Palermo is een stad waar de open ruimte schaars is. Dat het centrale oriëntatiepunt van de stad – de Quattro canti – eigenlijk een kruispunt is van twee boulevards, zegt veel. In de smalle straten heerst koning auto, en de beslotenheid van de wijken waar het zonlicht zoveel mogelijk wordt buitengehouden, is natuurlijk geschikt voor duistere zaakjes. De ruimte rond het Teatro Massimo is echter een uitzondering: daarrond is genoeg open ruimte om van een Piazza (Verdi) te kunnen spreken. Doordat hij de neergang van de Corleones filmt op de trappen van de opera, gooit Coppola de vuiligheid uiteindelijk voor iedereen zichtbaar op straat. Aan de theatrale gebaren van de protagonisten (het doodvallen van Mary, de oerkreet van Michael Corleone) kan je zien dat de opera die binnen begon, pas zijn definitieve einde krijgt in openlucht.

Ironisch is trouwens dat het Teatro Massimo, een van de grootste operagebouwen van Europa, niet in gebruik was toen Coppola er filmde. Tussen 1974 en 1997 bleef het dicht omwille van een renovatie die maar bleef aanslepen door maffieuze praktijken....