Artists in residence: Bjork in Reykjavik

Reykjavik is de meest noordelijke hoofdstad van de wereld, maar geen grote hoofdstad. Om het nog erger te maken ligt Reykjavik ook op een eiland temidden van duizenden zeemijlen koud water. Wat doe je dan als Reykjaviking? Je hokt samen of breekt uit.

Eerst het samenhokken. IJsland is een land waar de sociale cohesie zeer groot is. Ons kent ons daarginds. Internationale studies en barometers laten zien dat eenzaamheid er uitzonderlijk is. De cafés in Laugavur zitten dan ook alle avonden gezellig vol. Met die groepsdynamiek deed ook de IJslandse artieste Björk haar voordeel. Björk Guðmundsdóttir werd in 1965 in Reykjavik geboren, en haar lange muziekcarrière wordt gekenmerkt door vele samenwerkingen. Haar vader, de elektricien en vakbondsleider Guðmundur Gunnarsson die na de financiële crisis in 2008 in het comité van wijzen zat dat de nieuwe IJslandse grondwet voorbereidde, scheidde meteen van haar moeder. Maar moeders nieuwe partner was een rockzanger, waardoor huize Björk een soort commune werd waar muzikanten kwamen en gingen.

Lang voor Björk wereldberoemd werd met Debut had ze in haar thuisland al haar eigenlijke debuutplaat gemaakt. Met Björk uit 1977 werd ze op elfjarige leeftijd al een bekendheid in IJsland. Al is dat relatief in een land waar iedereen dus sowieso iedereen kent.

Daarnaast maakte Björk deel uit van nog heel wat andere groepen en groepjes. De muziekdocu Rokk I Reykjavik uit 1982 toont haar bijvoorbeeld als de frontvrouw met roodgeverfde wangetjes van het bandje Tapi Tikarrass, tussen een aaneenschakeling van andere IJslandse lijmsnuivende punkbandjes. Tapi Tikarras betekent in de sprookjesachtige IJslandse taal overigens zoveel als ‘Kurk de tevenreet’.

Nochtans was IJsland niet de ideale voedingsbodem voor een punkbeweging, want het eiland had wél future. In het land van banken en visvangst, waar men het warm water heruitvond als hernieuwbare energiebron, ging het tot in 2008 economisch voortdurend in stijgende lijn. De generatie van Björk kreeg niet de bijnaam ‘Generation X’ zoals elders in de wereld, maar Krúttkynslódin. De ‘koddige knuffelgeneratie’ liet zich kenmerken door haar opmerkelijke sérieux, ecologisch bewustzijn, tomeloze creativiteit en zorgeloos optimisme. Maatschappelijk engagement was niet nodig, want op het eiland liep alles gesmeerd en de rest van de wereld was meestal veraf. De belangrijkste verbinding met het buitenland was lange tijd de Navo-luchtmachtbasis van Keflavík, net buiten Reykjavik, waar de koude golfstroom van de Koude Oorlog af en toe voelbaar was. Bijvoorbeeld in 1972, toen de Amerikaan Bobby Fisher en de Rus Boris Spassky er neerstreken om hun schaakkamp van de eeuw uit te vechten. In 1986 gebruikten Ronald Reagan en Michaël Gorbatsjov dezelfde luchthaven nog voor hun vredesbesprekingen, maar daarna werd het weer stil. IJsland is bijvoorbeeld ook nog altijd geen lid van de EU.

Aluminiumsmelterijen
Voor haar internationale doorbraak moest Björk dus naar Londen, waar ze met haar band The Sugarcubes al eens gepasseerd was voor ze er in 1993 Debut uitbracht. Na haar werd IJsland voorwaar hot en overwonnen ook artiesten als Sigur Rós, Múm, en Emiliana Torrini hun Atlantische koudwatervrees.

Ondertussen kan je Björk geen gebrek aan engagement meer verwijten. Na de crisis snelde ze haar vaderland te hulp met een fonds en een organisatie die de groene economie in IJsland ondersteunt en moet voorkomen dat aluminiumsmelterijen er het landschap verknoeien. Náttúra heet die organisatie, net zoals de benefietsingle die ze opnam met Radiohead frontman Thom Yorke. Wat opvalt is dat Björk altijd te vinden is voor het ondersteunen van onafhankelijksbewegingen, weze het in Kosovo, Tibet of Schotland. Misschien is de IJslandse isolatie haar toch niet zo slecht bevallen.