Artists in residence: Paolo Sorrentino in Rome

Na meer dan een jaar kan je in de Elsense cinema Styx nog altijd naar de Tiber gaan kijken, in de Oscarwinnende film La Grande Belleza van de Italiaanse regisseur Paolo Sorrentino. Daarin laat Rome, als een van de twee hoofdpersonages, zich van al haar kanten zien.

La Grande Belleza toont en zegt heel veel dingen tegelijk. Of dat een grote verdienste is, is een andere kwestie, maar het leek in ieder geval niet de bedoeling van Sorrentino om één scherpe analyse of één gebald statement te maken. De film doet uitspraken over leven, ouder worden, nostalgie, spirituele leegte, hypocrisie, uiterlijkheden, fictie, film en andere kunstvormen, sociale omgangsvormen, seks, religie, politiek, roots en migratie, dood, en schoonheid. En die veelheid maakt er in combinatie met de royale visuele nadruk op de Romeinse setting, finaal ook een film over de grootstad van.

De mooie plaatjes die de gretig zoekende camera schiet van de eeuwige stad, in het zog van het andere hoofdpersonage – de na zijn succesvol debuut op zijn lauweren rustende schrijver Jep Gambardella – vormen een van de belangrijkste redenen waarom mensen zoveel van de film houden. Op internet kan je ondertussen keurig nagaan welke fantastische locaties Sorrentino allemaal gebruikte. Het stemt dan ook tot nadenken dat de sympathieke Jep, die iets te nadrukkelijk ‘zoekende’ is om een echte cynicus te zijn, op het einde van de film zegt dat zijn writer’s block te maken heeft met zijn vergeefse zoektocht naar ‘la grande belleza’. Niet alleen Rome zou al schoon genoeg moeten zijn. Ook het volk, de lijven, de modieuze kleren, de opzwepende muziek en de exuberante performances op de door hem gefrequenteerde of georganiseerde feestjes ambiëren die schoonheid. Toch ziet Jep in dat alles alleen de decorstukken zijn voor het toneeltje dat hij speelt als koning van de jetset - de ‘mondanità’ die filmcritici dan graag associëren met het verdorven bunga bunga-bewind van Berlusconi.

Wie graag zwelgt in fictioneel uitvergrote (?) weergaven van decadente Romeinse feestjes, kunnen we overigens ook het boek Laat het feest beginnen van Niccolò Ammaniti aanbevelen. Wellicht is het niet toevallig dat Ammaniti’s naam in La Grande Belleza wordt genoemd. Want hoewel je de branie niet mag onderschatten waarmee dergelijke decadente feestjes door sommige Italianen/Romeinen gekoesterd worden, kan je misschien toch zeggen dat Ammaniti’s boek en Sorrentino’s film de vraag opwerpen hoe een land dat symbool staat voor beschaving, zulke onbeschoftheden kan voortbrengen. Stelt Sorrentino, zelf geen Romein maar een Napolitaan, misschien dat de overweldigende, niet te overtreffen schoonheid van een stad als Rome haar inwoners ontmoedigt in hun streven naar morele schoonheid? Nevenpersonages in de film klagen in ieder geval dat wie in Rome belandt onvermijdelijk een mediocer individu wordt. Eentje trekt er zelf gedesillusioneerd uit weg. De film begint ook met een scène waarin een Japanse toerist letterlijk bezwijkt als hij de stad door zijn camera in ogenschouw neemt. De schoonheid wordt in La Grande Belleza bijna altijd vergezeld van de dood. De ‘dode’ kunst van eeuwen geleden wordt aanschouwd in doodse stilte. Jep zegt niet zonder reden dat hij het gevoel heeft dat alles om hem heen sterft. Misschien is dit dan toch de clou van deze film, die de vergeefsheid van de met botox opgespoten Italiaanse obsessie met la bella figura illustreert: wie naar schoonheid speurt, moet de dood onder ogen durven zien. Geen Tiber zonder Styx. Zo zijn het de rimpels en de tandeloze mond van de heilige non, en de plotse dood van zijn jeugdliefde, die Jep uiteindelijk terugbrengen naar het Proustiaanse moment (Proust is de andere schrijver die naast Ammaniti wordt genoemd) waarin hij in de prille, nog niet-verbouwde borsten van die jeugdliefde la grande belleza mocht aanschouwen.