Artists in residence: Bowie in Warschau

Een paar uur in de Poolse hoofdstad volstonden voor David Bowie om een nummer van zes minuten en vierentwintig seconden te maken: ‘Warszawa’. Een uitbundige ode werd het alvast niet.

‘Warszawa’, de openingstrack van de B-kant van David Bowies album Low uit 1977, is geen nummer om vrolijk van te worden. In de tijd dat platen nog in de eerste plaats op vinyl werden uitgebracht, hadden alle albums twee ‘kanten’, en in dit geval was het verschil tussen beide helften van het werkstuk ook goed te horen. Low wordt namelijk pas echt ‘low’ als de eerste tonen van ‘Warszawa’ weerklinken. En met de daaropvolgende nummers ‘Art Decade’, ‘Weeping Wall’ en ‘Subterraneans’ volgt geen opmontering.
‘Warszawa’ is de nog net iets onheilspellender klinkende Poolse naam van de Poolse hoofdstad Warschau, die volgens uiteenlopende legenden afstamt van hetzij twee geliefden, hetzij twee broers, met de namen Wars en Sawa. Dat tweetal zou aan de basis hebben gelegen van de stichting van de stad. Maar daarover gaat het nummer van Bowie geenszins. Hoe komt het lange, bijna integraal instrumentale nummer dan aan die naam?

David Bowie, afkomstig uit Londen, was net na zijn vorige plaat Station to Station uit 1976 pas verhuisd uit Los Angeles. Dat deed hij in hoofdzaak om van zijn cocaïneverslaving af te geraken. Die vervelende periode van afkicken verklaart deels Bowies bedrukte stemming bij de opnames van Low. Voorts wordt Low ook beschouwd als de eerste plaat van Bowies Berlijnse trilogie, waartoe ook de volgende albums Heroes en Lodger behoren. Bowie verbleef voor de opname van Low inderdaad al regelmatig in het toenmalige West-Berlijn, onder andere in het gezelschap van Iggy Pop. Toch is Low alleen gemixt in Berlijn. De opnames hadden plaats in de buurt van... Parijs. Meer bepaald in de studio van het Château d’Hérouville waar in de jaren 1970 tal van platen werden opgenomen. Dat kasteel, dat momenteel trouwens te koop staat, was volgens latere getuigenissen van Bowie ook al niet van die aard om een mens op te beuren. Bowie durfde er niet in de master bedroom slapen omdat die een duistere hoek had die al het licht in de kamer opslorpte. Zwarte gedachten genoeg dus. Maar wat het nummer ‘Warszawa’ betreft, was het volgens de overlevering wel degelijk een kort bezoekje aan de Poolse hoofdstad dat Bowie inspireerde. Tijdens een treinrit in 1976 van Zurich naar Moskou zouden Iggy Pop en Bowie even in Warschau gestopt zijn. Als het over die trip gaat heeft Iggy Pop-biograaf Paul Trynkas het over de kogelgaten en de bomkraters die nog steeds getuigden van WOII, en over een arbeider die met de hand kolen lost uit een goederentrein in het station van Warschau. Op het Wilsonplein in Warschau, dat toen nog het Parijse Communeplein heette, zou David Bowie in een platenzaak een paar platen hebben gekocht van de Poolse, eigenlijk Silezische, folkgroep ląsk. De muziek van dat koor liet Bowie horen aan Brian Eno, die het grootse deel van de tweede helft van Low mee componeerde en producete (Tony Visconti nam vooral het eerste deel voor zijn rekening). Ook de schaarse tekstflarden die Bowie in ‘Warszawa’ zingt kunnen daarop worden teruggevoerd. Bowie zingt in het nummer geen Pools of Silezisch, maar een qua klank zorgvuldig geconstrueerde taal die een beetje Zuid-, Oost-, of paneuropees klinkt. Daarbij componeerde Eno (grotendeels in afwezigheid van Bowie, die in Parijs een rechtszaak uitvocht met zijn ex-manager) de muziek met een keure aan synthesizers en op basis van het genereren van toevallige akkoorden. Het resultaat klinkt als een even sinistere als synthetische soundtrack voor een periode en een plaats waar je vandaag niet meer naar terug wil. De Poolse hoofdstad was voor het Westen in 1977 natuurlijk nog altijd in hoofdzaak de stad van de pogroms en de destructie tijdens de Tweede Wereldoorlog en van het Warschaupact als exponent van de Koude Oorlog nadien. Het is ook geen toeval dat de Manchesterband Joy Division zichzelf vlak voor haar eerste optreden op 29 mei 1977 aanvankelijk ‘Warsaw’ noemde. Frontman Ian Curtis, ook al geen lachebekje, wilde er zijn fascinatie voor het nummer van Bowie mee uitdrukken. Maar geen enkele stad verdient zo’n depressieve hymne. Ook al klinkt het Engelse woord voor ‘oorlog’ er zo nadrukkelijk in door. En hoewel de onheilspellende sound van het nummer je een eindje kan achtervolgen, is het geruststellend dat Bowie, en met hem de muziekscène en de mensheid in het algemeen, nadien toch op een iets positievere noot zijn verdergegaan.

www.brusselnieuws.be/inresidence