Artists in residence: Canaletto in Venetië

Venetië zien en er een goede grappa bij drinken. Laat dat een van uw goede voornemens voor het nieuwe jaar worden. Dat kan overigens ook in Brussel.

U mag zeggen wat u wil, maar zolang het niet verzwolgen wordt door de Adriatische wateren, blijft Venetië een van de mooiste steden ter wereld. Een wereldwonder op natte voeten.

Zouden de Venetianen zich van hun bevoorrechte situatie bewust zijn? We mogen aannemen van wel. Zo valt het toch te verklaren dat ene Giovanni Antonio Canal (1697-1768) zijn reputatie bouwde op het veelvuldig schilderen van zijn geboortestad. Canal, die om voor de hand liggende reden onder zijn bijnaam Canaletto (‘klein kanaaltje’) beroemd zou worden, is niet de uitvinder van het gedetailleerde Italiaanse of Venetiaanse stadsgezicht. Dergelijke vedute waren een bestaand genre dat zich in navolging van de landschapschilderkunst had ontwikkeld. Na hem zou het genre nog verder evolueren, en zou met name Giovanni Piranesi met zijn gravures van Romeinse stadsgezichten zelfs pure fictie binnenbrengen in de afgebeelde werkelijkheid. De kwaliteit en kwantiteit van Canaletto’s productie was echter zo groot dat zijn soms monumentale werken een exportproduct werden. Met name de Engelsen waren belangrijke afnemers, waardoor Canaletto op een gegeven moment zelfs naar Londen vertrok om daar ook stadsgezichten te gaan schilderen.

Venetië van het noorden
Uiteraard kreeg Canaletto veel navolgers bij schilders uit de rest van Europa die op Italiëreis gingen. Zo komt het dat er ook een heuse ‘Brusselse Canaletto’ opstond. Jean-Baptiste Van Moer, die in 1899 werd geboren, was een kind van de Marollen. Met zijn landschappen zou hij ook de aandacht trekken van de koninklijke hoven van Europa. Tijdens zijn reizen kwam hij ook in Venetië, dat hem de inspiratie leverde voor een aantal zeer grote stadsgezichten die Leopold II aankocht en in zijn paleis aan het Warandepark hing. Wie ze wil zien, kan dat op het moment dat het paleis in de zomer opendeurdag houdt. Je moet dan omhoog kijken als je tussen twee grote zalen door langs de Venetiëtrap passeert.

Van Moer is echter niet alleen belangrijk om die stadsgezichten van Venetië. Aan hem hebben we namelijk ook te danken dat we nog accurate impressies hebben overgehouden van ons eigen Venetië aan het noorden, want dat was Brussel net voor de overwelving van de Zenne nog een (heel klein) beetje.

Van Moer legde zich in de jaren zestig van de negentiende eeuw toe op het schilderen van de straten en huizen die door de ingrijpende stadsrenovatie zouden verdwijnen. Burgemeester Jules Anspach – die zich dus blijkbaar wel bewust was van het onherroepelijke karakter van zijn overwelving – bestelde bij hem zelfs vijftien werken die in het stadhuis van Brussel zouden komen te hangen. Zo is Van Moer meteen vertegenwoordigd in de twee belangrijkste palazzo’s van onze hoofdstad. Net als Canaletto koos hij overigens voor de felle kleuren die de werkelijkheid alleen maar vertoont als er fel zonlicht op valt. In Brussel is dat al iets minder waarheidsgetrouw dan in Venetië, maar het vormt een uniek tegenwicht tegen de sombere zwart-witbeelden die ons zijn overgeleverd.