Artists in residence: Oscar Niemeyer in Brasília

De loting voor het WK voetbal volgend jaar in Brazilië viel goed mee voor onze Belgen. Enige minpunt: de Rode Duivels zullen waarschijnlijk niet spelen in Brasília, tenzij ze het even goed doen als 28 jaar geleden in Mexico en de troosting om de derde en de vierde plaats kunnen spelen. Alleen dan zit er voor de supporters een citytrip in naar dit stedenbouwkundige curiosum.

Brasília ligt op meer dan duizend kilometer van de vroegere hoofdstad Rio De Janeiro, en was een initiatief van de toenmalige president Juscelino Kubitschek, die het economische en demografische onevenwicht in zijn land wilde herstellen door een aantal functies – vooral de bestuurlijke – weg te halen uit Rio en meer naar het centrum te verplaatsen. De ontwerpwedstrijd werd in 1956 uitgeschreven, en minder dan vier jaar later was de stad al klaar. In de tussentijd won Brazilië in 1958 overigens zijn eerste Wereldbeker voetbal.

Het hele ‘historische centrum’ van Brasília komt hoofdzakelijk uit het brein van drie mensen: stadsplanner Lúcio Costa, landschapsarchitect Roberto Marx en architect Oscar Niemeyer, die de belangrijkste gebouwen ontwierp.

Een bezoek aan Brasília is om verschillende redenen interessant, maar niet om eindelijk de ideale stad te kunnen aanschouwen. Het was een prestatie dat de Braziliaanse hoofdstad vanuit het niets werd opgebouwd, en vandaag wordt het stadscentrum ook door de Unesco als werelderfgoed beschermd, maar al heel snel werd duidelijk dat je niet alles zomaar kan plannen. Brasília was voorzien op 500.000 inwoners, maar op de utopische stad werden ook door de arme Braziliaanse bevolking veel dromen geprojecteerd. Interne migratie leidde ertoe dat Brasília nu een stad is van 2,7 miljoen inwoners, en dat ook hier voorsteden en zelfs buitenwijken met de allure van de favela’s niet ontbreken. Overigens kan je ook over het oorspronkelijke ontwerp redetwisten: de enorme esplanades en lege ruimtes laten de ontwerpen van Niemeyer dan wel optimaal tot hun recht komen, mensenmaat hebben ze sowieso niet en de futuristische aanblik ervan heeft vandaag onvermijdelijk ook iets krampachtigs.

Of je een voor- of tegenstander bent van Brasília, zal er dus in grote mate van afhangen of je net zoals Oscar Niemeyer het primaat voorstaat van de schoonheid en van de kunsten - in dit geval van de architectuur. Want over de schoonheid van Niemeyers gebouwen kan eigenlijk weinig discussie bestaan.

Drie daarvan zijn te vinden op de Praça dos Três Poderes - Het plein van de drie machten - waar zowel het Parlement (met de twin towers en de twee vliegende schotels van Kamer en Senaat), het werkpaleis van president Dilma Roussef als het Hooggerechtshof hun plaats hebben. Ook de kathedraal groeide uit tot een symbool van de stad.

Het pas vernieuwde voetbalstadion Mané Garrincha, dat 72.000 toeschouwers kan verwelkomen, is niet van Niemeyer maar toch ook niet mis. Het maakt deel uit van een heel sportcomplex dat uit de jaren 1970 dateert, en qua architectuur mooi past bij wat Niemeyer ons naliet toen hij in 2012 stierf in Rio op 104-jarige leeftijd.