'Kinderen kennen thuistaal vaak niet goed genoeg om ze te gebruiken in de klas'

Geen enkele expert heeft weet van klassen in de Brusselse Nederlandstalige scholen waar in het Arabisch les zou worden gegeven. Thuistalen worden hier en daar wel in het onderwijs geïntegreerd. Steeds met de bedoeling het leren te ondersteunen, en als een erkenning van de identiteit. "Maar maar weinig kinderen kennen hun thuistaal goed genoeg om er bijvoorbeeld informatie in op te zoeken, als dat gebeurt is dat meestal in het Frans."

Net als in het Franstalige onderwijs in Brussel, en in weerwil van wat Vooruit-partijvoorzitter Conner Rousseau daarover dinsdag suggereerde in weekblad Humo, worden ook in het Nederlandstalige onderwijs in Brussel geen lessen in het Arabisch gegeven.

"Wel is er een beleid rond positief omgaan met thuistalen van de kinderen. Dat staat zelfs in de eindtermen," zegt Hilde De Smedt, die de afdeling Partners in Meertaligheid (PIM) leidt binnen vzw Foyer uit Molenbeek, die als organisatie al sinds de jaren tachtig expertise heeft opgebouwd rond meertalig opvoeden. PIM werkt met gezinnen rond meertalig opvoeden en voert adviesgesprekken als het niet goed gaat met de taalontwikkeling van kinderen.

"Wij hadden in het verleden meertalig onderwijs bij Foyer, maar dat mag niet meer. Een sterke thuistaal blijft wel een voorwaarde om andere talen te leren. Wij hebben bijvoorbeeld net een project ingediend om te werken met jonge ouders om de thuistaal te versterken. Want een kind dat in de onthaalklas zijn of haar eigen thuistaal nog niet kent, heeft meteen een half jaar achterstand op de anderen."

'Positieve' omgang

Hoe gaan Nederlandstalige scholen in Brussel dan "positief om" met andere talen? "Dat kan op allerlei manieren," zegt De Smedt. "Bij een groepswerk kunnen de kinderen bijvoorbeeld opzoekingen doen in de eigen thuistaal, maar de discussie of presentatie over het materiaal blijft wel in het Nederlands gebeuren."

"Een ander voorbeeld is dat ze bij woordenschatoefeningen, bijvoorbeeld rond woorden voor de gradaties tussen 'een beetje blij' en 'superblij', zowel de pakweg Turkse als Nederlandse woorden kunnen opsommen. Aan het aantal woorden kan de leerkracht zien dat het kind in de thuistaal bijvoorbeeld meer of een gelijk aantal woorden kent. Het kind laat zien wat het kan, en leert bijvoorbeeld ook dat sommige uitdrukkingen in beide talen bestaan."

"Kinderen die een stamboom moeten maken, kunnen daar bijvoorbeeld in de thuistaal met hun familie over praten. Maar op school wordt de stamboom in het Nederlands besproken in de klas. Zo kunnen ze een vergelijking tussen de woorden over verwantschapsbanden maken."

Deze aanpak blijft trouwens niet beperkt tot Brussel. In Gent bijvoorbeeld zijn er volgens De Smedt al langer projecten rond thuistalen dan in Brussel.

"Onze laatstejaars doen observatieopdrachten in Brusselse scholen, en daaruit blijkt dat een systematisch, ondersteunend gebruik van thuistalen op school nog maar heel weinig voorkomt," zegt Anouk Vanherf, onderzoekster rond gebruik van thuistalen voor het kenniscentrum Urban Coaching & Education op de Erasmushogeschool.

Twee Anderlechtse basisscholen breidden een proefproject rond een dergelijk gebruik van thuistalen vier jaar geleden uit naar alle klassen van de school, ondersteund door de Erasmushogeschool. Het liep twee jaar, tot door de coronacrisis geen externe partners meer op school mochten komen. Twee andere Brusselse scholen waren toen pas twee maanden ingestapt.

Twee soorten Arabisch

"De leerkrachten integreren de thuistalen nu soms nog tijdens bepaalde opdrachten in de klas, maar dat is miniem," zegt directrice Anne-Marie De Roose van gemeentelijke basisschool Goede Lucht, die meedeed aan het project. "Kinderen mogen bijvoorbeeld opzoekingen doen in hun thuistaal voor een spreekbeurt, maar die spreekbeurt gebeurt in het Nederlands."

"Uit het onderzoek vier jaar geleden bleek dat kinderen zelf aangaven dat als ze thuistalen gericht mochten inzetten, hen dat hielp om de leerstof te verwerken," zegt Vanherf. "Maar echt teksten aanbieden in talen als Turks of Marokkaans Arabisch is moeilijk. Op de koranschool hebben kinderen misschien wel Arabisch geleerd in functie van de religie, maar dat is niet de taal die ze thuis spreken. Het klassieke Arabisch spreken ze niet vlot. Alle grammaticalessen helpen hen wel om als ze wat ouder zijn de Nederlandse grammatica te begrijpen."

"De instructietaal blijft altijd het Nederlands," zegt Anderlecht schepen van Onderwijs Elke Roex (Vooruit), bevoegd voor de gemeentelijke basisscholen waar het proefproject destijds pre-corona liep. "Maar op deze manier werden de kinderen op een positieve manier met meertaligheid geconfronteerd. Dat is voor mij positief, want zowel de thuistaal als het Nederlands moeten ervaren worden als talen die je graag spreekt."

Meertalige woordenmuur

Als er al eens vreemde talen gebruikt worden in de klas, is dat bijna altijd het Frans, zegt directrice De Roose. "Veel kinderen kennen de eigen thuistaal niet goed en kunnen ze bijvoorbeeld niet schrijven of lezen, daarom kunnen ze die meestal ook niet gebruiken om opzoekingen te doen. Dat gebeurt vooral in het Frans, áls het al gebeurt."

Want de school stimuleert om zo veel mogelijk Nederlands te gebruiken op school. "Destijds hebben we tijdens het project gemerkt dat als je ze te veel toelaat om de thuistaal te gebruiken, het Nederlands achteruitgaat. Dat ligt aan de typisch Brusselse context. In tegenstelling tot in Vlaanderen horen veel van onze leerlingen enkel op school Nederlands. Niet op straat, in de bus of de winkel, zelfs in de Nederlandstalige sportclubs wordt vaak Frans gesproken. Nederlands horen en leren ze bijna alleen op school."

"In het Nederlandstalige onderwijs is het doel hoe dan ook niet de thuistaal te ontwikkelen, die heeft een ondersteunende rol," herhaalt Vanherf. "Een rijke woordenschat in de eigen taal is immers de beste basis om andere talen te leren, en helpt bij het lezen en schrijven. Dat kan bijvoorbeeld door een meertalige woordenmuur, met daarop de vertalingen van een aantal schooltaalwoorden."