Veel meer sociale woningen, maar nog niet genoeg

Het is een speerpunt van het Brusselse regeerakkoord: 15.000 gezinnen een woonoplossing bieden tegen het eind van de legislatuur. Met een grootscheeps noodplan is staatssecretaris Nawal Ben Hamou (PS) aan zet om de cijfers te behalen. Twee jaar voor de deadline staat de teller op 2.661 nieuwe woningen. De wachtlijst, die groeit ondertussen aan.

Het noodplan voor de huisvesting is nu anderhalf jaar geleden voorgesteld. Ben Hamou had het jaar voordien naar eigen zeggen vooral gesproken met de sector, om de pijnpunten te leren kennen. Het resultaat van die gesprekken was een noodplan met 33 concrete actiepunten, gaande van de strijd tegen discriminatie tot lagere registratierechten voor een eerste woning. Maar de hoofddoelstelling blijft het helpen van 15.000 gezinnen op de wachtlijst voor een sociale woning. Hoe ver staat het daarmee?

Nieuwbouw: goed op weg

Om meer gezinnen aan een sociale woning te helpen, heeft Brussel eerst en vooral meer van dat soort woningen nodig. Dat kan via nieuwbouw, aankoop op de privémarkt of een uitbreiding van de sociale huurprijzen. De strategie van Ben Hamou is in elk geval breed.

Eerst de nieuwbouw: daarvan voorziet het noodplan in 4.450 woningen. De teller staat nu op 1.212, als je kijkt naar wat al opgeleverd is deze legislatuur. Het gaat dan zowel om eigen bouwprojecten van de gewestelijke huisvestingsmaatschappij (BGHM), goed voor 892 woningen, als om ‘sleutel-op-de-deur’-aankopen bij privéontwikkelaars. Van die laatste zijn er nu 302 klaar.

Nog eens 2.919 woningen zijn aangekocht of in aanbouw. Als alles goed gaat, zullen daarvan 1.094 woningen klaar zijn tegen het eind van de legislatuur. Voor de rest moeten tegen dan minstens de werken zijn gestart.

Om het doel uit het noodplan te bereiken, is het dus wachten op zo’n 400 extra woningen. Maar het ritme zit goed, zegt Werner Van Mieghem van de Brusselse Bond voor het Recht op Wonen (BBRoW): “De voorbije jaren kwamen er in Brussel ongeveer 100 nieuwe sociale woningen per jaar bij. Nu is dat tussen de 200 en 250 per jaar. De inspanning is dus verdubbeld.” Dat komt omdat de BGHM nu vaker woningen op de privémarkt koopt. “Dat heeft een prijs: private ontwikkelaars betalen, kost 20 tot 25 procent meer dan zelf bouwen,” zegt Van Mieghem. “Maar als je mij vraagt wat vandaag het meest doorweegt, dan ben ik geneigd om te kiezen voor een snellere bouw van sociale woningen.”

Partnerschappen: potentieel

Zonder te bouwen zoekt Ben Hamou ruim 2.500 nieuwe woningen bij sociale verhuurkantoren (SVK’s). Die verhuren woningen aan een sociale prijs, in ruil voor subsidies. Tot midden september heeft Brussel 1.400 bijkomende SVK-woningen gesubsidieerd. Nog zeker 1.100 te gaan dus.

Een andere piste is het omvormen van openbare woningen in gemeenten. Veel huurders hebben daar in principe recht op een sociale woning, maar krijgen er geen door plaatsgebrek. Dus wil Ben Hamou hen laten wonen waar ze zijn, maar aan een lagere huurprijs. Dat lukt maar traag: in de gemeenten Sint-Gillis, Molenbeek, Elsene en vooral Brussel-Stad komen samen bijna 2.000 woningen in aanmerking, blijkt uit cijfers van haar kabinet. Nog maar 49 daarvan zijn nu al ‘gesocialiseerd’. Zo’n 900 huurders krijgen binnenkort wel een brief met uitleg. Dat kan het proces versnellen.

Huurtoelagen: grote vertraging

Strikt gezien zijn er nu dus 2.661 nieuwe woningen klaar en zo’n 3.800 op komst. Zo kom je nog lang niet aan de 15.000 oplossingen die zijn beloofd. Het is ook niet duidelijk wanneer die woningen allemaal bewoonbaar en in gebruik zullen zijn, blijkt uit navraag bij de BGHM. Dus belooft Ben Hamou alvast 12.800 gezinnen op de wachtlijst een huurtoelage als tussenoplossing. Maar de uitbetaling daarvan is wel erg knellend schoentje.

Tot nu toe zijn in Brussel 13.181 aanvragen voor huurtoelages ingediend. Daarvan is de meerderheid, ruim 12.000 dossiers, inmiddels geanalyseerd. Bijna de helft (5.623) bleek positief en moet dus worden uitbetaald. In hoeveel gevallen dat al echt gebeurd is, is niet helemaal duidelijk. Begin deze maand bleek een deel van de ruim 2.000 'uitbetaalde' toelages toch niet op de rekeningen te staan.

Wachtlijst: groeiend

De problemen met de toelages krijgen deze week navolging in het parlement. Als ze worden weggewerkt, kan Ben Hamou effectief 15.000 gezinnen op de lijst een oplossing bieden. Ze rekent bovendien nog op renovaties van oudere sociale woningen. Ook die schieten op: tot nu toe zijn een kleine 18.500 woningen opgeknapt en bij nog eens 13.500 gezinnen is de renovatie bezig.

Vraag is of het richtcijfer van 15.000 wachtenden nog wel zal baten, met de energiecrisis voor de deur. “Die 15.000 mensen verdwijnen niet van de wachtlijst,” zegt Van Mieghem over de lijst van intussen 51.000 gezinnen. “De wachtlijst stijgt de laatste jaren constant. Als je nu ziet hoe de inflatie de private huurmarkt opzweept, dan weet je dat de lijst nog zal groeien.”

Volgens de BGHM zijn er sinds de start van de legislatuur zo'n 7.500 gezinnen op de wachtlijst geholpen met een eerste sociale woning, een renovatie of verhuis. Toch is de lijst in absolute cijfers nu langer: van bijna 45.000 gezinnen in 2019 naar ongeveer 51.000 vandaag. Zowel de huisvestingsmaatschappij als staatssecretaris Ben Hamou verwachten dat het aantal aanvragen nog zal toenemen.