Artists in residence: Gilbert Bécaud in Moskou

Dat de werkelijkheid soms straffer is dan fictie wisten we al. Maar soms doet de werkelijkheid ook een extra inspanning om de fictie bij te benen. Een voorbeeld dat we hier al eens aanhaalden was het balkon van Romeo en Julia in Verona, dat ooit alleen maar pure fictie was, maar vandaag werkelijkheid. Een ander voorbeeld is Cafe Pouchkine in Moskou.

Alexander Poesjkin is natuurlijk de Russische dichter des vaderlands, die tevens een criticus was van het autoritaire tsaristische regime. De auteur van Jevgeni Onegin kwam in 1837 om het leven in een duel dat hij aanging na vermeend overspel van zijn vrouw Natalja. Sommigen zagen in zijn dood ook het resultaat van een complot dat was opgezet door het Russische regime.

Poesjkin leefde hoofdzakelijk in Sint-Petersburg, maar was Moskoviet van geboorte. Café Pouchkine was lang een onbestaand café in Moskou, dat werd uitgevonden door de Franse zanger Gilbert Bécaud en tekstschrijver Pierre Delanoë. De verteller in hun chanson Nathalie ging in het café warme chocolade drinken met de Russische Nathalie, zijn gids die hij ontmoette op het lege Rode Plein. Het wereldberoemde chanson dateert uit 1964, en werd talloze keren gecoverd. Maar de ultieme bekroning kwam in 1999 met de opening van een echt Café Pouchkine in Moskou. Bécaud mocht het chique café-restaurant met het barokke interieur mee inhuldigen, twee jaar voor zijn dood. Het bevindt zich niet op het Rode Plein, maar wel vlakbij het Poesjkinplein. Tijdens een staatsbezoek ging de Franse president Jacques Chirac er bij Vladimir Poetin op de koffie. Je kan het tekstschrijver Pierre Delanoë niet kwalijk nemen dat hij een mooie overwinning van de verbeelding zag in deze gebeurtenissen. Niet alleen in het feit dat het café nu echt bestaat, maar vooral in het feit dat betrekkingen tussen Oost en West na de val van het communisme genormaliseerd waren, en dat het voor elke Russische Nathalie mogelijk was geworden om op haar beurt Parijs te bezoeken, zoals de verteller in het chanson alleen kon hopen. Want Nathalie was natuurlijk in de eerste plaats een geval van Koude Oorlog-romantiek, met het lege Rode Plein als symbool van het grotendeels ontmenselijkte Oostblok, dat wordt aangesproken op zijn laatste restje onderdrukte (vrouwelijke) charme en gevoel.

Russische jongensnaam
Twintig jaar na Natalie (die volgens Delanoë in een oerversie overigens Natasja heette), werd die vrouwelijke charme verpersoonlijkt door Nikita. Toen was het Elton John – naar het schijnt met George Michael als achtergrondzangeres – die vergeefs probeerde de relaties met de communisten aan de overkant te ontdooien. In de videoclip bij het nummer zie je hoe het arme meisje geen andere keus heeft dan in de kou te blijven staan. In dit geval niet op het Rode Plein in Moskou maar aan de Berlijnse muur. Dat ‘Nikita’ eigenlijk een Russische jongensnaam was, maakte niet veel uit. Dat was in die tijd allemaal één pot natte sneeuw. Het meisje met de berenmuts in de clip was ook gewoon een Britse. Wikipedia weet wie precies: Anya Major had net voor de opname van de clip al opgedraafd in een reclamefilmpje waarmee Apple in 1984 de eerste Macintosh computer promootte. Het werd een baanbrekende spot die Apple als enige tegenspeler van Microsoft op de kaart zette. Het is een grappig toeval dat Anya Major in de spot geen machteloze marionet van een totalitair regime speelde, maar er juist tegen ten strijde trok. De spot refereerde aan George Orwells distopie 1984, en Anya zorgde als rebel van Apple als enige voor kleur en charme in een grijze metropolis, die de monotone wereld van ‘Big Brother’ Microsoft symboliseerde.

Om één of andere reden moet ik na dit rijtje van kleurrijke vrouwen die voor enige hoop zorgen in het totalitaire staat- en stadsbeeld, aan Pussy Riot denken.