Burgers maken de stad (2): de strijd voor proper water

Proper water in onze rivieren, schone lucht rond onze scholen en fietspaden langs de rijbaan. In Brussel nemen burgers het heft in eigen handen om een betere stad te creëren. Wie zijn de mensen die de stad vormgegeven, en wat beweegt hen? Vandaag: twee spilfiguren binnen de Coördinatie Zenne, een vzw die ijvert voor schoon water in de Brusselse rivieren.

Afspraak aan de sluis van Anderlecht. Hier ligt 'het mooiste stukje van de Zenne': een klein stuk van de rivier dat niet overdekt is. Er ligt een voetpad langs, waar Leefmilieu Brussel een stuk van de Groene Wandeling over heeft geleid.

Dat mooi aangelegde pad langs de rivier was er niet altijd, herinnert Dolores Baita zich. Ze is voorzitster van de vzw Coördinatie Zenne, en is samen met bioloog Sophie Verschueren, die als deeltijds medewerker voor de vzw werkt. Vóór 2007 kwam het rioolwater van meer dan een miljoen Brusselaars en pendelaars rechtstreeks in de Zenne terecht. Dat water vervuilde vervolgens ook het water in andere rivieren, zoals de Schelde. “In Mechelen werd je ziek van de geur. Brussel was toen één van de slechtste leerlingen van de klas in Europa, maar behoort nu tot één van de betere."

Mentaliteitswijziging

Die omslag maken, had heel wat voeten in de aarde. De Coördinatie Zenne werd in 1997 opgericht, en bestond toen nog uit grotendeels vrijwilligers. Baita woonde zelf langs een vuile rivier en was destijds één van de oprichters van de vzw. Sinds een paar jaar zijn daar een drie halftijdse werknemers bij gekomen. Nog altijd steunt de vzw op talloze vrijwilligers: zo’n twintig gidsen en lesgevers, en heel wat programmamakers en mensen die helpen evenementen voor te bereiden.

Via studiedagen, wandelingen of begeleide boottochten doet de Coördinatie Zenne er alles aan om mensen in contact te brengen met water. Willen politici het beleid veranderen, dan moet er daar wel draagvlak voor zijn, omdat ze soms onpopulaire, want dure, maatregelen moeten nemen. Dat kunnen ze verantwoorden als er een draagvlak voor is, zo redeneert Baita.

Lees verder onder de foto.

Boottochten

Dat is de rol die voor de vzw is weggelegd. “We zijn zeker niet anti-politiek, we informeren en sensibiliseren burgers en ambtenaren.” Jaarlijks bereikt de vzw via boottochten zo’n 2.000 kinderen en leerkrachten, en leidt rond de 1.500 mensen rond op wandelingen, en nog eens 1.500 mensen bezoeken ze waterzuiveringsinstallaties. “Via die activiteiten laten we zien welke rol het water in de stad kan spelen." Op die manier volgt soms een mentaliteitswijziging. "Vroeger dachten ambtenaren van een gemeente misschien 'wat moeten we met die vuile beek?'. Terwijl ze er nu de potentie van inzien.”

Wat daarbij ook meespeelt, is de Europese kaderrichtlijn water, die voorschrijft dat de waterkwaliteit getest moet worden, voegt Verschueren toe. Een nuttige stok achter de deur voor overheden. Alles begint immers met schoon water, klinkt het. De planten die langs de rivier groeien, het leven in de rivier, en of de stroom potentie heeft om een aangename ontmoetingsplek kan worden. “Water is heel belangrijk in een stad,” zegt Baita. “Ook in het kader van klimaatopwarming spelen rivieren een grote rol: water brengt verkoeling.”

Zennekanaal

"Vaak horen we mensen zeggen dat er geen water is in Brussel, maar dat klopt niet. Er zijn drie belangrijke waterstromen: de Zenne, de Woluwe en het kanaal," zegt Baita. Die laatste noemt de vzw liefkozend het 'Zennekanaal', om aan te tonen dat het een Brusselse waterstroom is die meer te bieden heeft dan enkel vrachtverkeer van en naar de haven faciliteren.

In het Gewestelijke Kanaalplan, niet te verwarren met veiligheidsplan van binnenlandminister Jan Jambon (N-VA), legde Brussel de ontwikkelingsdoelstellingen van de kanaalzone vast. Daarbij werd ook advies gevraagd aan de vzw. “Heel lang werd het kanaal alleen gezien als vaarweg voor vrachtverkeer, maar daar komt nu langzaam verandering in. Het kanaal wordt steeds meer een groen lint door de stad."

Riviercontract

En wat brengt de toekomst? Een belangrijk werkpunt is de samenwerking over de gewestgrenzen heen. “In Wallonië hebben verschillende” partners een ‘contract de rivières’ afgesloten. Dat is een koepelorganisatie waar vissers, burgers, afgevaardigden uit de provincies en andere ambtenaren die rond water werken in zetelen. Dat model proberen we nu ook op te starten rond de Brusselse Vogelzangbeek, die verschillende gemeentes en gewesten doorkruist,” zegt Baita.

Een dergelijk orgaan zou in geval van vervuiling snel kunnen opsporen waar het probleem is, en dat voor het hele gebied oplossen. Op termijn hoopt de vzw op een dergelijke samenwerking rond alle rivieren in België.

Sleutelmomenten

2007 Er komen twee grote waterzuiveringsinstallaties in Brussel. Het water dat in de Zenne terechtkomt, wordt vanaf nu gezuiverd. Hoe groot de rol van Coördinatie Zenne hierin is geweest, is niet bekend. Wel zeker is dat de vzw in de voorgaande jaren een draagvlak heeft gecreëerd voor schoon water, via vele wandelingen en educatieve projecten.

2010 Na een grote overstroming, die drie doden en 180 miljoen euro schade tot gevolg had, adviseert Coördinatie Zenne overheden om een dergelijke ramp in de toekomst te voorkomen.

2012 Op initiatief van Coördinatie Zenne komt er een interregionale conferentie over waterbeheer. Tot op de dag van vandaag volgt de vzw de uitkomsten van die ontmoeting op.

2017 Coördinatie Zenne zit mee rond de tafel en levert adviezen voor het Gewestelijk Kanaalplan, dat de waterweg meer in de stad integreert.