Gezinnen in afzondering: van coronadepressief tot creatief

Kinderen die zich ontpoppen tot muntenverzamelaars of fervente hobbykoks. Ouders die eens niet van hot naar her rennen. De corona-afzondering heeft ook haar mooie kanten. Tenminste voor wie een ruime woning, jobzekerheid en niet al te kleine kinderen heeft. Want aan de andere zijde van het spectrum dreigen drama's en corona­depressies. “Ik krijg wanhopige telefoontjes van vrouwen met een depressieve man op de sofa die de kinderen niet kan verdragen.”

"Bedoel je dat ik niet mag koken?” Toen ik vorige week tijdens de lunch aankondigde dat ik die avond een curry wou maken, reageerde mijn jongste dochter (14) ronduit beteuterd. Dat moest ik even laten bezinken. Kinderen die de keuken doorgaans mijden als de pest, maar in coronatijden hobbykoks met ambitie worden: ik had het niet zien aankomen.

Maar de feiten liegen niet: burrito's, sushi, kip tikka masala, premium hamburgers of een Libanese tapastafel, we hebben het hier ondertussen allemaal achter de kiezen. Feestelijk geserveerd bovendien, met obligate aperitiefhapjes vooraf. Een mens zou voor minder zijn loopschoenen uit de kelder halen.

Een belronde leert dat veel stadsgezinnen gelijkaardige ervaringen hebben met kinderen die zichzelf heruitvinden tijdens de verplichte afzondering. Kinderen die na dagen minutieus tekenwerk hun eerste animatiefilm in elkaar boksen. Of een kroost dat plots besluit een groot huis in de tuin te timmeren. Het zijn maar enkele voorbeelden van nieuwe liefdes in tijden van corona.

De creatieve verhalen rapen we meestal bij gezinnen die relatief ruim behuisd zijn, genoeg computers in huis hebben en ook een regelmatige structuur in hun dag stopten. Zo besteedt de tienjarige zoon van Ellen (47) uit Vorst dagelijks hooguit een uurtje aan de taken die de school hem doorstuurt. De rest van de dag gaat onder meer naar zijn kersverse hobby: munten verzamelen.

“We hebben alle mogelijke restjes van reizen bijeengeschraapt en die worden nu mooi systematisch geordend,” vertelt de filmproducer, die ook zag hoe corona zoonlief in contact bracht met sociale media. “Hij heeft nu een Hangouts-account en is volop aan het experimenteren. Kinderen gebruiken die media anders dan wij. Zo kan hij makkelijk een uur voor de camera spelen, terwijl zijn vriend aan zijn kant hetzelfde doet. Af en toe tonen ze elkaar dan eens waar ze mee bezig zijn. Of ze spelen Vier op een rij voor de camera.”

Zelf probeert Ellen haar producerwerk ondertussen van thuis te doen. Dat betekent lange video­vergaderingen en heel veel e-mailcommunicatie. Niet evident in een loftappartement waar kantoor en speelruimte niet volledig gescheiden zijn. “Op het eind van de dag ben ik véél vermoeider dan anders,” geeft ze toe.

“Ik heb ook de indruk dat ik me meer door het werk moet slepen dan wanneer ik met echte mensen werk. Dat het moeilijker is om prioriteiten te bepalen ook. Geen idee waarom.”

Luxepositie

Ook bij Aida (47), die met man en drie zonen in Schaarbeek woont, zorgt de afzondering voor nieuwe patronen. De Catalaanse is tolk bij de Europese Unie en werkt in deze coronadagen van thuis. Terwijl zoon Roy Roman een roeping als koekjesbakker ontdekte, gaat zijn twaalfjarige broer voltijds naar school. Virtueel, want de Europese school waar Tadzio zit, streamt alle lessen gewoon live. Tot 15 uur zit de oudste van drie voor het scherm, daarna volgt nog huiswerk, net als op een gewone schooldag. Pas na de schooldag is er tijd voor de virtuele trompetles, puzzels of tuinieren in de ruime tuin.

De tolk beseft maar al te goed dat ze een luxepositie heeft. “Een vast inkomen, een groot huis en privégroen, het is niet iedereen gegeven.” Naar buiten gaan doen de Catalaanse Brusselaars niet, op boodschappen na. “We willen geen risico lopen.” Aida weet waarom. Een collega bij de Spaanse tolken stierf ondertussen aan Covid-19. “Thuis en moederziel alleen.”

Luxesituatie of niet, ook bij het Catalaanse gezin loopt niet alles op wieltjes. De jongste zoon van zes eist een pak meer aandacht op dan zijn broers en het duurde twee weken voor het gezin een duidelijke beurtrol afsprak om de kleinste bij zijn schoolwerk te begeleiden.

Het is een stramien dat veel ouders herkennen: hoe jonger de kinderen, hoe moeilijker het thuiswerken wordt. “Dat we er zijn, maar tegelijk niet beschikbaar zijn, is nieuw voor hen en vooral voor mijn zoon van elf moeilijk,” vertelt Olivier (43), uit Sint-Lambrechts­-Woluwe.

Olivier probeert van thuis uit een tiental salesdirecteurs aan te sturen bij een groot bedrijf. “Ik hoor wel vaker: 'Geniet van deze periode, profiteer ervan om eens wat foto's te sorteren, wat afstand te nemen van het werk'. Maar in werkelijkheid is het de hel als je kleine kinderen hebt én veel werk zoals ik. Bij collega's met jongere kinderen is dat een echte ramp.”

Beproeving van God

Een ramp wil Malika (36) het niet noemen. Maar pittig is het wel, leven in afzondering met zeven kinderen tussen één en vijftien jaar. “Ik zei vaak dat thuisonderwijs eigenlijk de beste formule zou zijn voor twee van mijn kinderen, die moeilijk aansluiting vinden op school,” zegt de lerares islam, die ook medeoprichtster is van de Molenbeekse wijkacademie. “Ik zal dat niet zo snel herhalen.”

Malika's situatie is extra ingewikkeld doordat twee van haar kinderen hoogbegaafd zijn. “Die worden helemaal gek van de herhalingsoefeningen die ze krijgen van de school. Na enig over-en-weer heeft de school gelukkig aanpassingen kunnen maken.” Toch klaagt de Molenbeekse niet. “De kinderen kunnen in de tuin, waar ze hun circuslessen op de trampoline oefenen. Ze blijven die hobby drie keer per week op vaste momenten oefenen. Via de freinetschool van mijn kind heb ik een extra laptop gevonden. En ik kan mensen helpen die echt in de problemen zitten.”

Want gezinnen die echt in de put zitten door de uitzonderingssituatie zijn er bij de vleet, merkt Malika, die vaak om hulp wordt gevraagd. “Ik ken vrouwen van wie de man plots thuis zit zonder werk, gefrustreerd op de sofa ligt, vijf pakjes sigaretten per dag rookt en zijn agressie dan maar op het gezin uitleeft. Of moeders die de controle verliezen en zich daar slecht over voelen.” Als gezinswetenschapper en brugfiguur verwijst Malika ze dan door naar professionele hulp.

Veel van die ouders blijven niet enkel in hun kot, maar ze durven ook geen hulp te vragen aan de buitenwereld, ziet de moeder van zeven. “Als de school belt, zeggen ze dat alles oké is. Aan de telefoon kan je dat beter verbergen. Die mensen hebben ook andere zorgen dan de schooltaken van de kinderen opvolgen. Er is veel onzekerheid, over hoe ze zullen toekomen aan het einde van de maand bijvoorbeeld.”

Nogal wat moslims zoeken in hun isolatie een verklaring in het geloof, merkte de islamleerkracht. “Mensen vragen zich af of dit een beproeving van God is. Er circuleren heel wat onzinnige filmpjes, waarin het virus bijvoorbeeld wordt gelinkt aan het nakende einde van de wereld.” Malika nam ondertussen al contact op met verschillende scholen, die nu een eigen communicatie opzetten om de paniekzaaierij te ontkrachten.

De leraar wegklikken

Dat corona er hard inhakt bij armere gezinnen, bevestigt ook Veerle Maes van het Centrum Algemeen Welzijnswerk (CAW) Brussel. “We krijgen een pak meer crisisaanmeldingen binnen na problemen binnen gezinnen.

Er zijn ook meer uithuisplaatsingen, bijvoorbeeld na partnergeweld. Dat heeft deels te maken met het wegvallen van allerlei hulpdiensten: thuisbegeleiding, een bezoek aan het OCMW, bemiddelaars: vaak zijn die overgeschakeld op een onlineaanbod.

Dat zorgt misschien wel voor de basishulp, maar veel minder voor die informele babbel die veel kan betekenen: 'En, hoe gaat het met u?'”

Maes merkt hoe met de corona­-isolatie de structuur in veel kwetsbare gezinnen wegvalt. “Mensen staan op heel verschillende tijdstippen op, bewegen weinig en verzeilen al snel in een soort gelatenheid. 'Een coronadepressie' noemen we dat hier ondertussen. Wie tijdelijk werkloos wordt, moet in zo'n sfeer dan zelf maar uitzoeken hoe het zit. Begin daar maar eens aan, voor een normaal gezin is dat ook al niet eenvoudig.”

De kinderen zijn in zo'n situatie al snel de dupe. Als slachtoffer van geweld, maar ook omdat ouders hen amper kunnen begeleiden voor het schoolwerk. “Vaak komt daar nog eens een taal- en cultuuraspect bovenop,” merkte Maes.

“Ouders die de schooltaal niet kennen, zijn helemaal machteloos en het is dan aan het kind om te vertalen wat het moet doen. Dat kan dan heel makkelijk zeggen dat er geen werk is. We zien ook dat leerkrachten die een virtuele les geven en lastige vragen stellen gewoon worden weggeklikt. Op school kunnen ze dat natuurlijk niet.”

Honger in Brussel

Voor de allerkwetsbaarste gezinnen zijn de gevolgen vandaag al dramatisch, dat weet ook Truus Roesems, coördinator van wijkgezondheidscentrum Medikuregem in Anderlecht. “Na de hamsterperiode kregen de voedselbanken veel minder overschotten. Wie daarvan afhankelijk was, heeft nu honger. Een deel van de informele hulp is verdwenen. Gelukkig zijn er nog organisaties als Pigment vzw en Collectmet.”

Aan de bezoekers van Medikuregem geeft Roesems' team drie tips mee om in tijden van corona toch gezond te blijven, fysiek en psychisch. “Zorg voor een vaste structuur in je dag, informeer je via de juiste kanalen en blijf bewegen.”

Dat laatste brengt ze in haar eigen gezin ook in de praktijk. Zo kregen de kinderen een vast dagschema met vier werkuren en uur sportpauze. Dat kan op een ruime gemeenschappelijke binnenkoer, in het park of gewoon in de woonkamer, waar Roesems de eettafel tot pingpongtafel omvormde met een geïmproviseerd net. “Of ze het oppikken? Jazeker, het niveau stijgt snel. Vroeger klopte ik de kinderen makkelijk, nu amper nog.”

Wie het moeilijk heeft en te veel spanningen ervaart, kan hulp vragen via het gratis nummer 0800 13 500 (iedere werkdag van 9–17u). Chatten kan via caw.be.