BIG CITY. Waarom werd het deel van het kanaal tot aan de Vismarkt drooggelegd?

Meer dan drie eeuwen lang eindigde het Kanaal van Willebroek in een binnenhaven rond de huidige Vismarkt. Vanaf midden negentiende eeuw werden de dokken een voor een gedempt.

De binnenhaven werd gecreëerd na de aanleg van het Kanaal van Willebroek of Willebroekse Vaart (het huidige Zeekanaal Brussel-­Schelde) midden zestiende eeuw. Tot die tijd was de Zenne de belangrijkste bevoorradingsroute tussen Antwerpen en Brussel.

Maar die rivier was niet zo geschikt voor de scheepvaart. “Er waren heel wat problemen,” zegt stadshistoricus Roel Jacobs. Het was geen krachtige stroom zoals de Maas of de Schelde, maar een grillige rivier met veel meanders en een vaak wisselend debiet. “Bovendien moesten de Brusselse vervoerders in Mechelen tol betalen.”

Daarom drongen de Brusselaars er bij hun vorsten op aan om een kunstmatige waterweg te graven die de stad rechtstreeks met de Rupel zou verbinden, zonder passage via Mechelen.

De Brusselse burgemeester Jan van Locquenghien gaf de eerste spadesteek in 1550. Elf jaar later, in 1561, was de Willebroekse Vaart klaar.

Meteen na de opening werden in het hart van de stad dokken aangelegd. “Het kanaal en de dokken, met hun sluizen en bruggen, waren een soort wereldwonder, een heel knap staaltje bouwkunst voor die tijd. De dokken werden nochtans gewoon gegraven door mannen met een schop en een rieten mand op hun rug,” vertelt Jacobs.

De schepen voeren via het Schuitendok (huidige Handelskaai en Schuitenkaai) door naar het Koopliedendok (huidige Vismarkt), waar bakstenen, brandhout, arduin, kalk en andere goederen met laadkranen werden afgeladen. De huidige namen van de kaaien verwijzen nog naar de aangevoerde bouwmaterialen.

De binnenhaven eindigde met een dwarsdok, het Katelijnedok. In de daaropvolgende eeuwen kwamen er nog dokken bij en de buurt groeide uit tot een drukke handelswijk.

Een kleine drie eeuwen na de opening van het Kanaal van Willebroek werd ook het Kanaal Charleroi-Brussel aangelegd. Koning Willem I, die onze contreien in die tijd bestuurde, gaf in 1826 het startsein voor de graafwerken. Twee jaar na de Belgische onafhankelijkheid was het kanaal klaar en was er dus een verbinding tussen de haven van Antwerpen en het kolen- en industriebekken van Charleroi.

Lastig was wel dat beide kanalen niet mooi op elkaar aansloten. Jacobs: “De Willebroekse Vaart kwam de stad binnen bij de Groendreef, aan IJzer dus. Het kanaal Charleroi-Brussel kwam aan bij Sainctelette. De schepen moesten dus twee keer een bocht van negentig graden maken. Niet te doen.”

Drukte en stank

Om meer en grotere vaartuigen toe te laten werd rond 1830 het Kanaal van Willebroek wat uitgediept en kwam er in de binnenhaven nog het Groot Dok bij. Maar het was niet voldoende voor de steeds groter wordende schepen. Stilaan werd duidelijk dat de toekomst van de Brusselse haven niet in de binnenstad lag, maar buiten de Vijfhoek. Er werden plannen gemaakt voor een echte zeehaven aan Thurn & Taxis en verderop in Laken en Heembeek.

Intussen rees er bij de bevolking steeds meer verzet tegen de drukte, de stank en het gebrek aan hygiëne in de te krap geworden binnenhaven. Vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw begon de Brusselse overheid dan ook met het dempen van de dokken, die eigenlijk toch niet meer voldeden. Eerst was het Katelijnedok aan de beurt. Daar verrees vanaf 1853 de huidige Katelijnekerk. Dertig jaar later werd het Koopliedendok, tussen de Brandhout- en de Baksteenkaai, drooggelegd om op die plek een nieuwe vismarkt te maken. Zo ging het door tot in 1911 de laatste dokken waren opgevuld. “Voor de binnenstad was het een vooruitgang,” aldus Jacobs.

Pas begin twintigste eeuw werd er echt werk gemaakt van de nieuwe haven buiten de Vijfhoek. Het tracé van de Willebroekse Vaart werd zestig meter verlegd zodat ze mooi recht aansloot op het kanaal naar Charleroi en het Beco- en Vergotedok werden gegraven. De dokken waren klaar voor WO I, maar konden pas na de oorlog in gebruik worden genomen. — Bettina Hubo

VOLGENDE WEEK: Van wie zijn de graffiti-initialen NA, die verspreid zijn over de hele stad?

BIG CITY: stel zelf je vraag

Elke week gaat BRUZZ met Big City op zoek naar antwoorden op jouw vragen over Brussel. Vragen allerhande over jouw stad stel je online aan de redactie.

De vraag met de meeste voorkeuren wordt onderzocht en beantwoord.

Ook een vraag over Brussel? Zet onze journalisten aan het werk en stel je vraag via het formulier.

> Meer over Big City