Oscar Murillo vindt rust voor reflectie in Molenbeek: ‘Ik leef niet meer in de wereld’

Om in alle rust het nieuwe hoofdstuk in zijn artistieke zoektocht voor te bereiden zocht Oscar Murillo, binnenkort met de expo Masses te zien in Wiels, een werkplek weg van het drukkere Londen. De invloedrijke Colombiaans-Britse kunstenaar vond een toevluchtsoord in Molenbeek.

Het verhaal van de steile opgang van Oscar Murillo is opmerkelijk. Hij werd al kort na zijn afstuderen in 2012 opgemerkt op een tentoonstelling in Miami en niet veel later schoot zijn faam ‒ en de prijs van zijn werk ‒ als een komeet de lucht in. De Colombiaans-Britse kunstenaar, op zijn tiende met zijn familie geëmigreerd van het Colombiaanse stadje La Paila naar Londen, kreeg het label van de ‘Jean-Michel Basquiat van de eenentwintigste eeuw’ opgeplakt. Maar hij weerstond de druk van de kunstmarkt en bleef eigenzinnig zijn eigen weg gaan. In plaats van enkel de abstracte schilderijen te maken die goed liggen bij miljonairs, bleef hij ook vrijuit experimenteren met andere vormen, zoals installaties, sculpturen, videokunst, performances ... In 2019 kreeg hij de Britse Turner Prize samen met de drie andere genomineerden, omdat de vier kunstenaars in gepolariseerde Brexit-tijden als statement van solidariteit de prestigieuze kunstprijs wilden delen. Dat statement past ook bij het werk van Murillo, waarin gemeenschapsgevoel en het vormen van verbindingen cruciaal zijn.

Murillo stortte zich de laatste tien jaar samen met politicoloog Clara Dublanc op het Frequencies-project, waarbij scholen over de hele wereld onbewerkte schildersdoeken toegestuurd kregen. Schoolkinderen kregen gedurende een halfjaar carte blanche om erop te tekenen, waarna de doeken weer naar Murillo gingen. Het leverde een archief van een goede 50.000 schilderijen op, een rijk collectief bewustzijn waar Murillo nu uit put om nieuwe kunstwerken te maken.

Zijn solotentoonstelling Masses in Wiels, opent met werken uit de serie Disrupted frequencies, waarbij Murillo doeken uit het Frequencies-archief aan elkaar naait en met verschillende technieken bewerkt, onder meer met olieverf in verschillende tinten blauw. Ze zullen een donkere vloed vormen die je bij het betreden van de expo meteen overspoelt. Mogelijk is er ook een werk te zien uit de serie Telegram, een andere tak gegroeid uit de stam van Frequencies. Telegram is ook de titel van een nieuw hoofdstuk in zijn oeuvre, een dat hij deels vanuit België zal uitwerken. Naast zijn werkplaatsen in Londen en Colombia, heeft hij sinds kort een artistieke schuilplek in Molenbeek.

Een logische eerste vraag, waarom wilde u ook een werkplek in Brussel?
OSCAR MURILLO: Het nieuwe hoofdstuk in mijn oeuvre, Telegram, gaat in grote mate over afstand en communicatie. Om psychologisch in de juiste gemoedstoestand te zijn om daarover na te denken, had ik nood aan een meer besloten, afgezonderde realiteit dan die in Londen. Een werkplek, maar ook een plaats van contemplatie. De werkelijkheid van Brussel is daarvoor uitermate geschikt. Brussel ligt geografisch vlak bij Londen, ik kan gemakkelijk met de trein over en weer, maar tegelijk voelt het hier heel anders aan. Voor mij als Londenaar is dit een oase van rust. (Lacht)

U bent dus al even geregeld in Brussel aan het werk?
MURILLO: Ik was hier ook om onderzoek te doen voor Masses, maar het hele afgelopen jaar was Brussel voor mij inderdaad geregeld een plek van reflectie. Ik denk dat het idee van communicatie via mijn Telegram-werken prachtig past in de context van verwijderd en afgezonderd zijn. Het is alsof ik berichten naar de buitenwereld stuur. Het is ook alsof Frequencies opnieuw begint: terugtrekken, berichten schrijven, een telegram versturen, markeren. Want dat is hoe ik altijd over Frequencies heb gedacht, op het gebied van hoe schrijven, tekenen en markeren zich manifesteren als vormen van communicatie. Bovenal gaat het over terug communiceren naar het historische door de decennialange hoeveelheid sedimentatie van tijd. Masses gaat ook over die sedimentatie en is een beetje een index in de zin dat ik verschillende denkprocessen en ideeën samenbreng. Wiels is een mooi platform om deze verschillende ideeën voor te stellen.

Telegram bouwt voort op het tien jaar durende Frequencies-project, maar in hoeverre slaat u er een andere richting mee in?
MURILLO: De pandemie heeft voor veel verandering gezorgd, ook in mijn manier van werken. Ze stelde het idee van reizen als onderzoek en als de ruggengraat van Frequencies in vraag. Ik keerde voor lange tijd terug naar Colombia, naar een intieme gemeenschap van mensen en de natuur waar ik ben opgegroeid ‒ het platteland en de bergen, de Andes. Het maakt allemaal deel uit van het nieuwe venster waarin ik aan het duiken ben, en dat is het verlangen om te verdwijnen, om af te rekenen met de grote ideeën die het afgelopen decennium hebben bepaald. Ik ben nu op een punt in mijn leven dat ik geïnteresseerd ben in het verwijderen van mezelf en ik vond het heel helend om terug te keren naar het leven in Colombia, in de Andes, weg van de complexiteit van de westerse stedelijke realiteit. Dat gezegd zijnde, blijft reizen nog altijd deel van mijn leven. Het is belangrijk voor mij als kunstenaar om ook mijn werkplekken te hebben in Europa, en ik was bijvoorbeeld ook onlangs nog in het Midden-Oosten. Misschien zit ik op dit moment in een transitiefase.

U hebt altijd veel inspiratie gevonden in vliegtuigen. In de Masses-expo zijn uw Flight drawings te zien, tekeningen die hoog in de lucht zijn gemaakt.
MURILLO: Voor velen is het vliegtuig een symbool van alledaagsheid geworden: vervoer, woon-werkverkeer. Maar ik zie het ook als een vat vol mogelijkheden, vol dromen, vooral in de context van familie, beweging, migratie en mensen. In de afgelopen tien jaar heeft het in mijn praktijk ook gediend als een soort incubator waar ik ideeën in uitwerkte, door tekeningen te maken aan een snelheid van 1.000 kilometer per uur, op een hoogte van 11 kilometer.

Daarnaast lijkt boosheid over sociaal onrecht me een belangrijke brandstof voor uw werk. Klopt dat?
MURILLO: Ik zie woede niet als een brandstof. Ik wil vooral weg van de binaire wereld van het globale Noorden en Zuiden. Als we deze geopolitieke labels uitbannen en de evenaar beschouwen als een apolitieke lijn, geografisch gecentreerd, wordt alles mogelijk. In dat kader kan je dan beginnen met het leggen van verbanden en relaties tot in de verbeelding en omgaan met concepten als diversiteit, zoals westers en niet-westers. Maar veel van mijn voorstellen komen wel voort uit een persoonlijke ervaring, uit het denken over onrechtvaardigheid. Ik denk dat we leven in een wiel van constant gevaar, dat nauw verbonden is met de kunstcultuur en ik ben me er voortdurend van bewust. Ik ben me heel bewust van mijn bestaan, als kunstenaar, en ik breng mezelf voortdurend in kaart, navigeer als het ware.

Uw werk werd erg populair toen u nog erg jong was, wat met veel druk gepaard moet zijn gegaan om hetzelfde succesvolle ding te blijven doen. Hoe bent u erin geslaagd om niet onder die druk te bezwijken?
MURILLO: Kijk, er zijn zoveel gevaren in de wereld, vroeger en nu. Waaronder zaken waar ik lang niet echt bij stilstond en die ik als vanzelfsprekend beschouwde, zoals de conflicten over identiteit en grondgebied ‒ opnieuw denkend aan geografie, land, massa’s … Dat alles heeft me doen nadenken over wat ik wist, en waar ik me zelfs als kind altijd heel bewust van was, namelijk dat ik, ondanks het feit dat ik als migrant uit een rampzalige realiteit kwam, en wat er ook gebeurde, een thuis had. Ik had een thuisland, mijn ouders hadden een thuis, hoe bescheiden het ook was. Ik had een gemeenschap en dat was genoeg. Alles daarbuiten, met betrekking tot succes of de kunstwereld, was niet echt belangrijk. Daarom heb ik simpelweg mijn eigen vrijheid uitgebouwd, waarbij ik mijn platform als kunstenaar gebruikte om ambitieus te zijn met mijn ideeën.

Hoe kijkt u eigenlijk naar de kunstwereld van vandaag?
MURILLO: Laat het me zo zeggen: ik ben vertrokken, ik leef niet meer in de wereld. Ik leef vooral in de Andes in mijn gemeenschap. Ik maak Telegram-werken vanuit die hoek. Ik weet niets van de wereld, ik denk niet na over de kunstwereld. Ik stuur gewoon telegrammen naar de kunstwereld en hoop op die manier te blijven communiceren.