Documentairemaker Johan Grimonprez: ‘In 1964 werd Congo verkracht’

In Soundtrack to a coup d'état linkt Johan Grimonprez de moord op Patrice Lumumba onder meer aan jazz-meesters, de Koude Oorlog en de Civil Rights Movement.

“Soundtrack to a coup d'état wil geen debatten afsluiten, maar openen. Dit is een verhaal dat mij op school nooit is verteld. Weg met het empire du silence,” zegt Grimonprez over zijn documentaire – die vanaf woensdag te zien is in de filmzalen. Met onder meer archiefbeelden en muziekopnames belicht hij de postkoloniale strijd. Een van de stemmen in de docu is Andrée Blouin, de rechterhand van de vermoorde Congolese premier Lumumba.

“De boeken van Ludo Dewitte, vooral De moord op Lumumba, hebben tot een parlementaire onderzoekscommissie geleid die de Belgische betrokkenheid bij de moord onderzocht. Dat deed veel stof opwaaien, maar velen, ook Dewitte, zijn niet te spreken over de veel te omfloerste conclusie,” vertelt Grimonprez. “Eigenlijk was dat nog altijd een zacht toedekken. Het is een feit dat België betrokken was bij de moord op Lumumba. Er is geen reden om daar omfloerst over te blijven spreken. Internationaal heeft België wel sorry gezegd en de koning heeft het Mukwege-Panzi hospitaal bezocht. Maar dat zijn pleisters op een houten been. Oost-Congo bloedt nog altijd. Misschien is de situatie nu zelfs nog erger dan vroeger.”

Grimonprez heeft het ook over de naweeën van de in december 1960 door de VN aangenomen 'Verklaring Inzake het Verlenen van Onafhankelijkheid aan Koloniale Landen en Volkeren'. “Die resolutie heeft veel in beweging gezet,” oordeelt hij. “Er was een enorm gevoel van hoop en solidariteit. De keerzijde van de dekolonisatie-beweging en -resolutie is de moord op Lumumba, 17 januari 1961. Dat is de ground zero, daar toont het Westen hoe het zou omgaan met Congo en het Globale Zuiden. Vanaf dan geen postkolonialisme meer, maar neokolonialisme. In een neokoloniale move eigent men zich het Afrikaanse continent weer toe. In Oost-Congo zit voor triljoenen dollar onder grond.”

Ook duikt Grimonprez de geschiedenis in met beelden en getuigenissen over het neerslaan van de Simba-opstand in oostelijk Congo in 1964. “De wreedheden waren enorm,” zegt hij. “Congo moest 'van ons' blijven of toch zijn bodemschatten. Terwijl de BRT het We insist!-­concert van Abbey Lincoln en Max Roach uitzond, vond een genocide plaats. Lumumbisten werden afgeslacht. Operatie Ommegang is een zéér zwarte bladzijde in onze geschiedenis.”

“Schrijfster en activiste Léonie Abo is een van de weinigen die zich over die genocide uitsprak. Haar getuigenis is zo hard en hartbrekend. Dat mocht niet ontbreken in de film. Het is een stem geven aan wat er is gebeurd met Lumumba, met de rebellen, met de genocide. Congo is toen verkracht.”

Lees meer over Johan Grimonprez en Soundtrack to a coup d'état in BRUZZ Select van september 2024