JOUW VRAAG. Werd er in de middeleeuwen Franse literatuur in Brussel geproduceerd?

Navraag bij het Museum van de Stad Brussel (Broodhuis) leverde niets op, want de museumhistorici lieten weten niet op de hoogte te zijn en het blijft nog even wachten op een nieuwe conservator om ons van antwoord te dienen.

In de middeleeuwen werd in de Brabantse stad Brussel voor het overgrote deel Nederlands gesproken, of toch het ‘Breuselsche Dietsch’ (Nog geen Vloms-Brussels). Daar heeft mediëvist en oud-rijks­archivaris Paul De Ridder een leven lang aandacht voor gehad. De Brusselaar sprak Nederlands. De omgangstaal in de stadsadministratie was het Nederlands, en zelfs veel langer dan in steden als Brugge of Gent. En de Brusselse rederijkerskamers die de taal als hoogstaande kunst én volkskunst op de kaart zetten, waren eveneens Nederlandstalig.

Remco Sleiderink, hoogleraar Middelnederlandse letterkunde aan de Universiteit Antwerpen onderstreept die taalverspreiding: “De taalgrens lag grofweg waar die nu nog ligt, ze doorkruiste het hertogdom Brabant van west naar oost, ergens halverwege Brussel en Nijvel. Overal werden meerdere talen gehanteerd, die onderling konden verschillen in status en in gebruik. Welke taal in welke context werd gebruikt, hing af van het aanzien van die taal. Voor Brussel betrof het naast het lokale Nederlands vooral het Latijn en (varianten van) het Frans, en soms zelfs het Duits.

In het algemeen had het Latijn steeds een hoge status als literaire taal in kloosters en kerken, en om de geschiedenis vast te leggen. Toen de adel in de twaalfde eeuw geïnteresseerd raakte in een eigen literatuur lijkt dat aanvankelijk in het Nederlands te zijn geweest. Een avonturenroman als Van den bere Wisselau kwam wellicht in de regio rond Brussel tot stand.”

“Halverwege de dertiende eeuw, toen de Brabantse hertogen steeds vaker in Brussel verbleven, was het aanzien van de Franse koningen (ten opzichte van de Duitse keizers) gestegen. Dat vertaalde zich ook in de literatuur. Franstalige poëzie was in de mode bij de elite. Hertog Hendrik III componeerde zelf Franstalige liederen. Een opmerkelijke liefdesleer, de Puissance d’amour, werd vermoedelijk door zijn zoon, hertog Jan I geschreven. Maar met de komst van Jacob van Maerlant werd het Nederlands als literaire taal opgetild op hetzelfde niveau. In kringen van de opkomende burgerij won het Nederlands aan status en belang. Die ontwikkeling was sterker in Brabant dan in Vlaanderen, dat als graafschap afhankelijk bleef van Frankrijk.”

Ridderromans

“De politieke isolatie van het hertogdom Brabant zorgde er in de eerste helft van de veertiende eeuw ook voor dat een mysticus als Jan van Ruusbroec, die het Nederlands gebruikte om genuanceerd over spiritualiteit te spreken, het Nederlands tot verdere ontwikkeling tilde. In Brussel werden voor een groeiend lezerspubliek ridderromans, morele handleidingen en spirituele traktaten in het Nederlands gekopieerd. Voor rijke Brusselse burgers werd eind veertiende eeuw zelfs de bijbel in het Nederlands vertaald.”

Toch verdween het Frans niet helemaal. Het Brusselse hof op de Koudenberg (nu ondergronds paleis van keizer Karel genoemd) werd een aantrekkingspool voor dichters van heinde en verre. Dat brengt ons bij een tweede boek dat een antwoord geeft op de vraag. Sleiderink: “De beroemde Henegouwse dichter en kroniekschrijver Jean Froissart schreef voor de Brabantse hertog Wenceslas - gehuwd met hertogin Johanna - onder meer een uitvoerige ridderroman waarin hij alle Franstalige liedjes verwerkte die de hertog zelf had geschreven. Hun Prison amoureuse maakt veel duidelijk over de tijdsgeest. (Het begint met: ‘Par bien servir son seigneur acquiert-on profit et honneur’, red.). Pas in de vijftiende eeuw, onder de Bourgondische hertog Filips de Goede (1430) nam het belang van het Nederlands aan het hof weer af, met Franse handschriften die voor de hertog werden geschreven.

VOLGENDE WEEK: Wat zal er gebeuren met het huidige administratieve centrum van Brussel, zodra het Brucity-centrum af is?

BIG CITY: stel zelf je vraag

Elke week gaat BRUZZ met Big City op zoek naar antwoorden op jouw vragen over Brussel. Vragen allerhande over jouw stad stel je online aan de redactie. De vraag met de meeste voorkeuren wordt onderzocht en beantwoord.

Ook een vraag over Brussel? Zet onze journalisten aan het werk en stel je vraag in Big City.