Curieus naar de lucht in uw straat?

Hoe gezond is sporten, spelen, werken en wonen in Brussel? Met drieduizend meetbuisjes aan evenveel Brusselse huizen meten onderzoekers vanaf september de luchtkwaliteit in onze stad. Ook u kan meedoen. “Als meetpunt ben je een ambassadeur voor je buren en je straat.”

Wat zit er in de lucht van de Wetstraat tot het Warandepark, een kleine straat in Molenbeek of een steegje in Ukkel? Eind september begint in Brussel het CurieuzenAir-onderzoek: een grootschalig onderzoek naar de kwaliteit van de Brusselse lucht. De onderzoekers willen drieduizend verschillende meetpunten in de stad installeren. Op elk van die punten zullen ze de concentratie stikstofdioxide (NO2) in de lucht meten. Dat is een giftig gas dat voornamelijk afkomstig is van verkeer. Hoe meer stikstofdioxide in de lucht, hoe minder gezond die is voor de Brusselaars. Het verhoogt de kans op luchtweginfecties, ademhalingsproblemen en astma.

“We verwachten in Brussel vooral een grote variatie te vinden. Ik ben zeker benieuwd naar de stikstofconcentraties in de drukke verkeersaders, zoals de Wetstraat, maar evengoed naar die in het Ter Kamerenbos. Hoe hoog of laag de pieken zijn, blijft voorlopig een open vraag.” Professor biochemie Filip Meysman (Universiteit Antwerpen) coördineert het CurieuzenAir-onderzoek. Hij is op zoek naar drieduizend burgers die hem willen helpen met de metingen. De onderzoekers meten de stikstofconcentraties namelijk niet zelf. Daarvoor kijken ze naar de Brusselaars.

“Mensen kunnen zich nu inschrijven als CurieuzenAir. Hopelijk zijn er heel veel kandidaten, zodat wij de beste drieduizend plekken in Brussel kunnen kiezen. We hopen op een zo goed mogelijke spreiding van verschillende types straten en wijken,” zegt Meysman. Inschrijven kan nog tot 13 juni. Wie geselecteerd wordt, krijgt midden september een meetpakket opgestuurd aan huis. Daarin zitten twee meetbuisjes, een makelaarsbord en een handleiding.

“Het is helemaal niet moeilijk om mee te doen,” legt Meysman uit. “Je moet de twee meetbuisjes in de neus van het makelaarsbord plaatsen. Die meetbuisjes zijn zoals onze neusgaten: stikstofmoleculen kleven zich eraan vast. Na vier weken haal je het bord van het raam en stuur je de buisjes op naar de universiteit. Wij analyseren in het labo hoeveel stikstof er is blijven plakken.” In februari volgend jaar moeten de eerste resultaten bekend zijn. Een meting van vier weken is voor de onderzoekers genoeg om een inschatting te maken van de gemiddelde stikstofconcentratie op die ene plek gedurende het jaar.

Burgeronderzoek

Meysman deed hetzelfde onderzoek in 2018 al eens in Vlaanderen onder de naam CurieuzeNeuzen. Toen hingen 20.000 Vlamingen meetbuisjes op om de luchtkwaliteit in hun straat te meten. “Over het algemeen trekken citizen science-projecten vaker hoogopgeleide, technische beroepen en voornamelijk mannen. Maar bij CurieuzeNeuzen waren de helft van de inschrijvingen vrouwen. Heel wat mensen zonder diploma hoger onderwijs schreven zich in,” zegt Meysman. “Dat heeft te maken met de makkelijke meting, maar ook met de interesse. Het gaat over gezondheid. Dat is voor iedereen belangrijk. Dit is absoluut geen project voor de happy few.”

Brussel kon destijds niet meedoen omdat leefmilieu en mobiliteit gewestelijke bevoegdheden zijn. Vlaanderen had de Brusselse kaarten niet ter beschikking. Deze keer werkt Leefmilieu Brussel wel mee. Stadsbeweging BRAL en de faculteit sociologie van de Université Libre de Bruxelles (ULB) moeten helpen om de meetpunten zo goed mogelijk te verdelen in de stad.

De uitdaging in Brussel is om voldoende anderstalige inwoners te betrekken, net als lagere-inkomensgroepen. In het dichtbevolkte Sint-Joost-ten-Node of Molenbeek moeten evenveel meetpunten komen als in het groenere Ukkel of Oudergem. “We zullen kandidaten uit die wijken met voorrang selecteren,” zegt Meysman over Sint-Joost en Molenbeek. “We staan al in contact met medische centra en moskeeën en we zullen ook meetbuisjes aan flatgebouwen hangen. Als meetpunt ben je een ambassadeur voor je buren en je straat.” In totaal willen de onderzoekers nog een honderdtal metingen organiseren in parken, pleinen, gemeenschapsinstellingen en kantoren. Je kan ook samen met collega’s een meetbuisje aan je werkplek hangen.

Goede voorbeelden

En wat als het resultaat tegenvalt? Bij het CurieuzeNeuzen-onderzoek in 2018 bleken de stikstofconcentraties in de stad Antwerpen regelmatig boven de Europese maximumnorm van 40 microgram per kubieke meter te pieken. Ook in Brussel zijn zulke pieken bekend. Enkele Vlaamse deelnemers zijn na het onderzoek verhuisd. “Het is zeker niet de bedoeling om de mensen de stad uit te jagen,” zegt Meysman. “Wie op het platteland woont, maar elke dag in de file aanschuift naar het werk, ademt onderweg vaak hogere stikstofconcentraties in. We willen vooral het leven in de stad verbeteren.”

Stikstofdioxide is trouwens niet de enige stof die de lucht verontreinigt. Fijnstofdeeltjes zijn ook ongezond, maar worden niet gemeten in het CurieuzenAir-onderzoek. De meetbuisjes tonen vooral wat je in principe zou inademen, mocht het buisje je eigen neus zijn. “En als je stikstofdioxide meet, weet je dat er nog allerlei andere vervuilende stoffen in de lucht zitten,” zegt Meysman.

De resultaten komen uiteindelijk op een digitale stippenkaart, die zal aangeven in welke straten de lucht zuiverder is dan elders. Via die kaart kan je dan de meest gezonde route kiezen om naar het werk te fietsen, te gaan winkelen of sporten. “Het blijft altijd gezonder om te joggen in de stad dan om niet te joggen. Al kan je wel denken: waar wil ik joggen?” zegt Meysman. Bovendien moet de kaart een beter zicht geven op goede voorbeelden van stadsontwikkeling. “Verkeersarme wijken en grote groengebieden zijn enorm belangrijk voor propere lucht. Ik ben ook benieuwd naar het effect van extra windcirculatie in wijken met veel hoogbouw,” zegt Meysman. “We doen nu eigenlijk een volkstelling: we tellen de luchtkwaliteit. Dat geeft politici een zicht op de huidige situatie. En meten is weten. Het is de basis voor elk goed langetermijnbeleid.”

Hoe gaat het in zijn werk?

Inschrijven als CurieuzenAir kan nog tot 13 juni via de website curieuzenair.brussels. Voorwaarde is dat u in Brussel woont en een raam hebt langs de straatkant tussen de eerste en derde verdieping. Appartementen op de benedenverdieping komen dus niet in aanmerking. Een meetpakket kost 5 euro, met een richtprijs van 15 euro voor wie het kan betalen. Eind juni worden alle CurieuzenAirs gekozen en verwittigd. Ze krijgen hun meetpakketten in september.

De meting start op 25 september en duurt vier weken. Nadien stuurt iedereen zijn meetbuisjes richting het labo voor analyse. Begin februari 2022 moet de digitale stippenkaart klaar zijn.

CurieuzenAir is een initiatief van de Universiteit Antwerpen, stadsbeweging BRAL en Université Libre de Bruxelles, in nauwe samenwerking met Bloomberg Philanthropies, Leefmilieu Brussel, De Standaard, Le Soir, en BRUZZ.