Opnieuw vrees voor leegloop Legermuseum: oud-medewerkers klappen uit de biecht

Vliegtuigen kijken in het Jubelpark, zit dat er over enkele jaren nog in? Een interne nota van het War Heritage Institute wijst op plannen voor een nieuw luchtvaartmuseum in Bevekom in Waals-Brabant. Op termijn zouden verschillende historische toestellen uit Brussel naar daar verhuizen. Oud-medewerkers zijn bezorgd, maar ook de Brusselse politiek begint zich stilaan te roeren.

“Kijk, hier is alweer een vliegtuig verdwenen. Een SV4C. Dat moet een paar weken geleden zijn gebeurd.” Karel, een oud-piloot van de Belgische luchtmacht, leidt ons rond in de luchtvaarthal van het Legermuseum. Een SV4C is een vliegtuig uit de jaren 40 van Belgisch ontwerp. Op zijn ronde door de hal zal Karel nog veel toestelnummers opsommen. “Daarmee heb ik nog gevlogen”, zegt hij over enkele militaire vliegtuigen. Hij stopt bij de cockpit van een gecrashte Boeing 707, wijst naar een vliegtuig uit de Belgische Zuidpoolexpeditie en naar ‘tante Ju’, het lijnvliegtuig Junker 52 waar Sabena nog mee gevlogen heeft. “Ik kan overal anekdotes bij vertellen, maar ze moeten weg volgens de museumdirectie.”

In de luchtvaarthal in het Jubelpark staan en hangen ongeveer 90 verschillende vliegtuigen, waaronder heel wat unieke stukken. Samen met de andere musea in de buurt, zoals het Museum Kunst & Geschiedenis, Autoworld en het Museum voor Natuurwetenschappen, trekt de site in een ‘normaal jaar’ (voor corona, red.) ongeveer 125.000 bezoekers. Daarmee staat de Jubelparksite op de tweede plaats in Brussel na de Kunstberg. “Gezinnen komen naar de mummies kijken in het Museum Kunst & Geschiedenis en naar de topstukken in de luchtvaarthal”, zegt gepensioneerd museummedewerker Pascal. “Wel, over enkele jaren zal dat niet meer kunnen zoals nu.”

De piloot en oud-stafmedewerker komen met hun verhaal naar buiten omdat ze zich ernstige zorgen maken. Het War Heritage Institute (WHI) staat volgens hen voor een reorganisatie die voor de Brusselse collectie duidelijke gevolgen kan hebben. Ze kwamen daar in het najaar achter, toen de directie in een interne nota bekendmaakte dat enkele stukken uit de luchtvaarthal tegen 2028 naar een nieuw depot in Bevekom zouden verhuizen.

“In Bevekom zal op de luchtmachtbasis een grote museale ruimte over luchtvaart worden ingericht (…). Het luchtvaarterfgoed zal voornamelijk uit onze site van Landen komen en door enkele stukken van het KLM worden aangevuld”, valt te lezen in de interne nota van 24 november, die BRUZZ kon inkijken. “Het WHI zou deze nieuwe site in Bevekom vanaf eind 2028/begin 2029 in gebruik nemen.”

Hoeveel stukken er dan precies uit Brussel zouden vertrekken, is onduidelijk. In een recent interview met het Franstalige weekblad Le Vif gaf WHI-directeur Michel Jaupart te kennen dat ze “van plan zijn om het aantal toestellen in de luchtvaarthal van het Jubelpark af te bouwen”. “Er is op dit moment nog geen enkele beslissing genomen. De verhuis zal niet gebeuren zonder overleg met de vzw’s die deze vliegtuigen onderhouden”, verzekerde Jaupart in dat interview.

Volgens de ex-medewerkers is dat net het probleem. Zij vertrouwen Michel Jaupart niet als museumdirecteur en verwijten hem wanbeheer, autoritair leiderschap en onverantwoorde budgettaire keuzes. Onlangs bracht de krant De Morgen aan het licht dat het WHI een nazikostuum uitstalt dat vermoedelijk vals is, maar wel 32.000 euro heeft gekost. Volgens oud-medewerker Pascal zijn er nog meer valse stukken in het museum, zoals een nazistuk dat is aangekocht voor 17.000 euro. Over datzelfde stuk kreeg BRUZZ nog een tip van een andere bron, maar het museum reageert dat “geen enkel stuk bewezen vals is”, aldus woordvoerster Alessandra Angelo.

Sabena

“Het Legermuseum wordt al jaren enorm slecht beheerd”, vertelt ook Charles Six van het wijkcomité Tervueren-Montgomery. Dat wijkcomité startte in 2017 een petitie tegen de verhuis van enkele stukken naar nieuwe, kleinere musea in Brasschaat en Leopoldsburg. De petitie verzamelde inmiddels meer dan 35.500 handtekeningen. “Je moet opletten met het woord ‘verhuis’. De stukken vertrekken naar depots van het leger en die depots stellen ze open voor het publiek. Het probleem met die open depots is dat het geen musea zijn. Ze worden niet beheerd door wetenschappers, dus de stukken zijn minder goed beschermd en gaan verloederen. Bovendien zorgt elke verhuis voor schade aan de vliegtuigen en kost het telkens tijd en geld.”

Volgens Six is het al een drietal jaar intern geweten dat de burgerluchtvaart op termijn zal verhuizen. Dat wil zeggen: de collectie van Sabena. “Zelfs de Caravelle zou verdwijnen”, zegt piloot Karel als we onder het eerste continentale jetvliegtuig van België lopen. “Hoe krijgen ze die zelfs ooit weer uit deze hal?” De poort van de luchtvaarthal is beduidend smaller dan de romp en vleugels van het toestel, dus elke verhuis is millimeterwerk.

Voor de militaire collectie, die in Brussel zou blijven, vrezen Pascal en Karel een verder slecht onderhoud en verloedering. Op het bezoekersparcours zijn de banden van heel wat vliegtuigen plat. Er ligt stof en afgebladderde verf op de toestellen. “Duivenstronten, ja”, zegt Karel. Een foto van Koning Filip als paracommando is achter een lintje gespannen nadat ze van de muur is gevallen. “Als ze in eigen huis al zo slabakken met het onderhoud, wat gaat dat dan in Bevekom zijn?”, zegt Pascal. “Die stukken zijn een fortuin waard, maar ik ben beschaamd als ik hier passeer.”

Dat deze oud-militairen net nu uit de biecht klappen, kan niet los worden gezien van de aankomende politieke aanstelling van een nieuwe museumdirecteur. Daarbij maakt interimdirecteur Jaupart veel kans om zichzelf de komende zes jaar op te volgen. Zij willen dat voorkomen. De twee hebben bovendien bijkomende zorgen over de geplande verhuis van een C130 uit het depot van Melsbroek naar Bevekom.

Erfgoed in Brussel

“Ik vraag me af of het een even groot probleem voor de Nederlandstaligen zou zijn, mochten ze de stukken uit het Jubelpark naar Melsbroek sturen”, zegt Charles Six van het wijkcomité, die zelf gemeenteraadslid is voor Défi in Sint-Lambrechts-Woluwe. “Het probleem zit hem in de federale logica: de schatten van het leger worden van hier naar daar gestuurd, ze zijn toch eigendom van de staat. Maar als die stukken bij een volgende staatshervorming plots niet meer federaal zijn, moeten ze dan op Vlaamse en Waalse grond blijven? Het gaat hier over algemeen Belgisch erfgoed. We verliezen een plek waar dat allemaal samen staat.”

Karel en Pascal zeggen dat ze even hard op de rem zouden staan mochten de stukken naar Brasschaat, Melsbroek of elders verhuizen. Al is hun zorg in Bevekom vooral dat er nog geen plan is voorgesteld om daar een degelijk museum uit te bouwen. Het War Heritage Institute kan zelf niet reageren op deze federale plannen. Defensieminister Ludivine Dedonder (PS) noemt de verhuis “zeker nog niet concreet, toch niet voor de eerste jaren”.

“Dit kadert in een groter plan om de collecties van het WHI te centraliseren in enkele musea in het hele land. Het zou een goede zaak zijn als niet alles versnipperd is over kleinere musea zonder duidelijke lijn”, zegt haar woordvoerder Cédric Maes. “Er zouden eventueel enkele toestellen verhuizen uit Brussel om het Legermuseum moderner te maken. Welke stukken dat zijn en wanneer dat zal gebeuren, is nog niet beslist.”

De Brusselse regering is nog niet op de hoogte van de verhuisplannen. “Wij kunnen ons niet voorstellen dat deze fabelachtige collectie, die haar rechtmatige plaats heeft in de prachtige gebouwen van het Jubelpark, zou worden verspreid”, aldus het kabinet van minister-president Vervoort. “Temeer omdat de federale regering haar voornemen heeft bevestigd om het Jubelparkplateau te renoveren. Dat zou dan geen zin hebben.” Het Gewest heeft de technische en historische zaal van het Legermuseum al laten beschermen als Brussels erfgoed, maar de luchtvaarthal valt daar niet onder. Er loopt overigens nog altijd een beroepsprocedure vanwege het WHI tegen deze bescherming.

“We onderzoeken de zaak en nemen dit op met de federale overheid. In het belang van de collectie en de aantrekkelijkheid van de Jubelparkmusea vinden we het belangrijk en logisch dat alle stukken samen en op hun rechtmatige plaats blijven”, besluit staatssecretaris voor Erfgoed Pascal Smet (one.brussels-Vooruit).