Crackgebruik in Brussel explosief gestegen: 'Alle stress valt weg, net zoals bij yoga'

Crackgebruik in de hoofdstad komt vooral voor bij een kwetsbare groep mensen, hoofdzakelijk mannen, met een gemiddelde leeftijd van 44 jaar. De helft van de gebruikers heeft recent op straat geslapen en een aanzienlijk deel heeft een migratie-achtergrond. Dat blijkt uit nieuw onderzoek van de Universiteit Gent en safe.brussels. "Er is een enorme groep van mensen die in armoede op straat leven. Dat is de voedingsbodem."

Crack is in de loop der jaren in Brussel wijdverspreid geraakt. Waar er in 2015 nog enkele honderden crackpijpjes werden verdeeld, waren dat er in 2021 al 14.000 en in 2023 meer dan 60.000.

Om grip te krijgen op het fenomeen voerden het Instituut voor Sociaal Drugsonderzoek (ISD) van de Universiteit Gent en het Observatorium van safe.brussels samen een onderzoek uit, dat zonet gepubliceerd is. Ruim 100 crackgebruikers werden bevraagd, aangevuld met bevindingen van een focusgroep van professionals, onder wie hulpverleners en politie.

De onderzoekers waarschuwen voor veralgemeningen, daarvoor is de steekproef te klein. Toch geeft de studie een idee van wie de crackgebruikers in Brussel zijn.

Profiel

84 procent van de respondenten waren mannen, de gemiddelde leeftijd bedraagt 44 jaar. Bijna de helft van de respondenten heeft kinderen. Iets meer dan de helft is in België geboren - al is een vertekening mogelijk doordat de respondenten Nederlands, Frans of Engels moesten kennen. Van de respondenten die niet in België zijn geboren is de grote meerderheid hier al langer dan 10 jaar.

Het gaat om een bijzonder precaire groep. Geen van de geïnterviewde respondenten beschikt op dit moment over een job. 39 procent is arbeidsongeschikt of invalide, 61 procent is werkloos. Van die werklozen mag een vijfde niet werken omdat ze illegaal in het land zijn. De meeste respondenten hebben een vervangingsinkomen zoals een leefloon, of geen inkomen, soms aangevuld met 'zwarte inkomsten' of inkomsten uit bedelarij of diefstal.

Amper een derde van de respondenten verbleef de afgelopen maand in zijn of haar woning als huurder of eigenaar. Iets meer dan de helft van de deelnemers aan de steekproef heeft de maand voorafgaand aan de enquête op straat geslapen.

Soorten drugs

Crackgebruikers gebruiken niet enkel crack, maar ook alcohol, cannabis, methadon en geneesmiddelen. Fentanyl, de pijnstiller die de Verenigde Staten in de ban houdt, is (nog) onbekend.

Met heroïne is er een bijzondere relatie. Driekwart van de crackgebruikers gebruikte eerder al heroïne. "Ik gebruikte vroeger heroïne, maar ben ermee gestopt dankzij crack", zegt een gebruiker. Bij Transit vzw, een laagdrempelig onthaal- en opvangcentrum voor mensen die drugs gebruiken, was crack in 2023 voor 72 procent van hun cliënteel het belangrijkste product.

Dat zoveel mensen zijn overgestapt op crack heeft met het grote en goedkope aanbod van cocaïne te maken, de grondstof voor crack, en de moeilijkere beschikbaarheid van heroïne, zeker sinds de taliban in Afghanistan een verbod op papaverteelt invoerde.

"Bovendien brengt heroïne je in een langdurige roes, terwijl crack je oppept", zegt Tom Decorte (UGent) die aan het onderzoek meeschreef. "Dat helpt bij het overleven op straat. Al is de soort drugs toch eerder bijkomstig. De onderliggende sociale problematiek, waarvan het druggebruik een symptoom is, blijft. Anders gezegd: als er weinig crack zou zijn, wordt het misschien fentanyl."

Frequentie

De helft van de respondenten gebruikt (bijna) dagelijks. Als dat niet zo is, komt dat vaak omdat er eenvoudig geen geld is. Omdat crack zo verslavend is, doen gebruikers alles voor een 'flash', al gaat dat vaak samen met schaamte. "Ik heb de Playstation van mijn zoon verkocht voor cocaïne en hem voorgelogen", zegt een respondent. "Ik ben een crapuul. Crack, ik walg ervan."

Sommigen getuigen dat ze meedere dagen na elkaar en non-stop crack gebruiken, zonder te slapen. Tot hun geld op is of ze er fysiek niet meer in staat toe zijn. "Het is me al overkomen dat ik 1.000 euro op 2 dagen spendeerde", zegt een respondent. "Je zegt dat je zal stoppen, maar het stopt niet."

Toch zijn dat uitzonderingen. Het gemiddelde gebruik is twee gram cocaïne per dag. Zelfs met amper 5 euro valt al iets te kopen, al is het minimum meestal tien euro voor 0,2 gram. Mensen die over een eigen woning beschikken, consumeren kleinere hoeveelheden en minder frequent.

Aan Clemenceau, het Zuidstation en in Matonge is ook al kant-en-klare crack te koop, gefabriceerd in mobiele crackkeukens. Maar het is moeilijker te vinden en minder populair - respondenten spreken van een kwaliteitsverlies. Bovendien halen sommige gebruikers een zekere voldoening uit het ritueel van het zelf bereiden van crack.

Iets meer dan de helft van de respondenten gebruikt thuis of bij vrienden. Maar er wordt ook veel op straat (75 procent) en in openbare gebouwen (72 procent) gebruikt - waaronder vooral (metro)stations. Hallepoort, Noord- en Zuidstation worden het vaakst vernoemd als gebruikersruimte, maar ook Clemenceau, Anneessens, IJzer, Lemonnier en Kruidtuin worden relatief vaak vernoemd. "De MIVB is, helaas, het grootste Brusselse opvangcentrum als ik het zo mag zeggen", klinkt het in de focusgroep.

Veel respondenten gaven aan dit niet te willen, vooral omwille van de kinderen, maar hebben het geduld niet. "Als je het hebt, dan ga je niet lang wandelen, je consumeert direct", zegt een respondent. Mensen die wel enkel thuis gebruiken, kijken hierop neer en vinden dat respectloos.

Gebruikersruimte Gate wordt door de helft van de respondenten nooit gebruikt, omdat het te ver of te druk is, of te haastig moet. "De gebruikersruimte is overcrowded", zegt Decorte, "met conflicten en lawaai. Daarom moeten er extra gebruikersruimtes komen met een structurele subsidiëring, zodat een struturele werking ook mogelijk is."

Het is de gebruikers om de flash te doen, het intense gevoel van euforie, dat vooral bij de eerste trek vrijkomt. "Het effect van crack duurt maar tien seconden, maar het zorgt ervoor dat je alles vergeet", zegt een respondent.

Crack wordt vooral als een copingstrategie gebruikt, om om te gaan met psychologische moeilijkheden, met het leven op straat en met andere traumatische ervaringen zoals het niet hebben van een job, huisvesting, papieren of een toekomst. "Crack brengt alles naar beneden. Alle stress is weg. Het is net yoga, maar dan sneller."

'Voedingsbodem aanpakken'

"Er is een enorme groep van mensen van allerlei pluimage die in armoede en op straat leven", zegt Decorte. Naar schatting zijn dat er nu 10.000. "Dat is de voedingsbodem voor die drugsproblematiek. De straten van Brussel liggen vol met mensen zonder toekomstperspectief, die vervolgens aan drugs verslaafd geraken."

De hulpverlening is beperkt, stelt hij, ze kunnen de vraag niet aan. Omdat de vraag zo groot is, maar ook omdat anderstalige nieuwkomers of mensen zonder papieren de talen niet spreken.

De oplossing ligt volgens Decorte dan ook bij armoedebestrijding en huisvesting, inclusief woonprojecten voor mensen in een kwetsbare positie zoals 'Housing First'. "Drugsverslaving zal nooit helpen, maar is ook maar een symptoom van onderliggende sociale problemen. We moeten die dan ook aanpakken."