Art Cares Covid: brug tussen oude zielen en jonge kunsten

De crisis van de voorbije weken maakt glashelder dat wat aan deze tijden voorafging ook niet altijd de beste der mogelijke werelden was. Het platform Art Cares Covid slaat de handen in elkaar met de vzw À Travers les Arts om een brug van solidariteit, zorg en verwondering te bouwen tussen twee zwaar getroffen groepen: beeldend kunstenaars en ouderen. “Onze isolatie heeft de connecties gecreëerd.”

En of de nood hoog was… Een luttele zestien dagen, langer duurde het niet voor een spontaan idee in het hoofd van de Brusselse kunstenares Sandrine Morgante uitvloeide in Art Cares Covid, een heel concrete, hoogdringende en hartverwarmende actie.

“Op zes april heeft het idee zich in mijn hoofd genesteld,” vertelt ze tijdens een WhatsApp-gesprek, waar ook haar sister-in-arms, curatrice Maëlle Delaplanche aan deelneemt. “Op Facebook had ik een Italiaans project zien passeren, Art for Covid-19, waar een klein, onafhankelijk kunstencentrum het werk van jonge kunstenaars online te koop aanbood om geld in te zamelen voor de civiele bescherming van het Noord-Italiaanse Codogno (waar op 21 februari de eerste positieve Covid-19-diagnose in Italië werd gesteld, ks). Ik heb het initiatief die voormiddag gedeeld op Facebook en gevraagd of zoiets ook hier in België al bestond en, indien niet, wie het dan wel zou doen.”

“Ik heb vrijwel meteen op de vraag van Sandrine geantwoord,” reageert Maëlle Delaplanche. “Ik wilde me nuttig maken. Van bij het begin van de lockdown heb ik met heel wat kunstenaars gesproken die het bijzonder moeilijk hadden. Galeries en kunstencentra kwamen niet in beweging. En ook de situatie in de rusthuizen verontrustte me al een hele tijd. ’s Namiddags hingen Sandrine en ik met elkaar aan de lijn om te brainstormen over mogelijke acties.”

En uiteindelijk is dat Art Cares Covid geworden, een onlineplatform dat via de verkoop van het werk van 39 jonge kunstenaars de noden bij zowel kunstenaars als ouderen probeert te lenigen.
Sandrine Morgante: Ja, van het bedrag dat een kunstwerk oplevert, vloeit 60% terug naar de kunstenaar, terwijl 40% gaat naar de vzw À Travers les Arts! Sinds de lancering verkopen we één werk per dag. Dat is enorm.
Maëlle Delaplanche: Ik had totaal niet verwacht dat het zo snel zou gaan. De ochtend na de lancering op 22 april, was ik mijn vaatwasser aan het leeghalen en zag ik op Facebook al een bericht van iemand die een van de werken wilde kopen. (Lacht) Dan zijn we meteen in actie geschoten.

Het project is dan ook geboren uit urgentie.
Morgante: Precies, en die urgentie was voelbaar, zowel bij de kunstenaars als bij de mensen in de zorg. Mensen stierven, werden opgesloten… De ontreddering was groot. Net daarom hebben we haast gemaakt. We dachten er eerst aan om ziekenhuizen te ondersteunen, maar het werd snel duidelijk dat die al in het oog liepen en op heel wat steun van buitenaf konden rekenen. Wij wilden de minder zichtbare, kleine organisaties een hart onder de riem steken.
Delaplanche: Lang geleden had ik al eens een project gedaan met een rusthuisbewoner. Dat heeft een grote impact op mij gehad. Dus voor mij was het idee om een rusthuis te ondersteunen essentieel. Alleen wisten we niet hoe.

Enter À Travers les Arts!
Morgante: Juist. Een beetje bij toeval ben ik dan in contact gekomen met Jeanne Boute van À Travers les Arts! Via Facebook zag ik waar ze mee bezig was, en dat fascineerde me wel. Daarop heb ik haar gecontacteerd.
Delaplanche: Het is gek, maar onze isolatie heeft net die connecties gecreëerd. Via de sociale media zijn al die verbanden ontstaan.

BREEK UIT JEZELF
Die verbinding maakt het hart uit van wat Art Cares Covid beoogt: een brug slaan tussen beeldend kunstenaars en ouderen. In die zin knoopt het platform aan bij wat À Travers les Arts! al een hele tijd doet. Via de kunsten het isolement en de eenzaamheid bevechten waarmee onze meest kwetsbaren zich al te vaak geconfronteerd weten. De strijd wordt gevoerd op levensnoodzakelijke domeinen als voeding en medicijnen, maar ook de al even vitale nood aan cultuur voor het grote persoonlijke welzijn en het kleine dagelijkse geluk.

Maar ook omgekeerd is er een beweging. “De ouderen hebben ons veel te leren, ja, ze hebben veel meegemaakt,” vertelt Maëlle Delaplanche. “Deze connectie staat kunstenaars ook toe om uit zichzelf te breken.” Sandrine Morgante vult aan: “Wij zijn kunstenaars, we zijn geïnteresseerd in anderen, in wat er gebeurt in de samenleving en dat vloeit uit in het werk dat we maken. Maar onze praktijk is er wel één die zich afspeelt in een besloten ruimte. Beeldend kunstenaars zitten vaak alleen in hun hoek, het is solitair werk. Met Art Cares Covid kunnen we de kunstenaar ook op dat vlak in de samenleving plaatsen.”

Een beetje zoals À Travers les Arts! de stem van ouderen versterkt, ze weer pal in de samenleving dropt. Is dat soort maatschappelijke zichtbaarheid nu meer dan ooit van tel?
Morgante: Heel erg, ja. Ik heb de afgelopen weken veel opgepikt, ik was gevoelig voor alles wat rond me gebeurde. Voor het feit dat bevriende kunstenaars echt in de nesten zaten omdat ze geen mogelijkheden meer vonden om aan geld te komen. Veel van hen leven van kleine, niet-erkende jobs: expo’s monteren, achter de toog staan, klusjes doen, babysitten… Daardoor komen ze ook niet in aanmerking voor technische werkloosheid. Eigenlijk hebben ze nu niets.
Delaplanche: De situatie in België is echt tenenkrommend. Als je dan bekijkt wat er gebeurt in Duitsland, dan voel je je toch even niet goed worden. De vriend van Laure Cottin Stefanelli, een van de kunstenaars die deel uitmaken van de selectie, is Duits. Hij heeft van de ene op de andere dag een belangrijke som ontvangen. Om te kunnen leven. Zonder vooraf zijn weg te moeten zoeken door een doolhof aan paperassen. Terwijl hier het kunstenaarsstatuut een bijzonder ingewikkelde boel is en vaak niet eens is weggelegd voor beeldend kunstenaars.
Morgante: Cléo Totti, ook een van de kunstenaars op ons platform, is in die zin een interessant voorbeeld. Ik dacht dat het haar echt voor de wind ging. Ze werkt samen met een galerie, ze heeft prijzen gewonnen, residenties gedaan. Maar blijkbaar blijft ze aan het einde van de rit toch met niets achter. Haar pogingen om het kunstenaarsstatuut te krijgen, zijn onsuccesvol gebleven. Hoe kan dat? Als zelfs een beeldend kunstenaar die zo zichtbaar is, daar niet voor in aanmerking komt, wie dan wel? Je wordt zo totaal ontmoedigd om nog een kunstenaarspraktijk op te bouwen.

Sandrine, in wat voor situatie zit jij vandaag?
Morgante: Ik heb het geluk dat ik op dit moment beschermd ben, omdat ik een werkloosheidsuitkering krijg. Weet je, door die individuele praktijk hebben beeldend kunstenaars de neiging meer op zichzelf terug te plooien dan andere kunstenaars, zoals theatermakers, dansers, muzikanten of acteurs. De neiging om ons te verenigen, zit niet in ons DNA. Bovendien proberen we allemaal onze plek te zoeken in een systeem waarin we eigenlijk tegenover elkaar worden uitgespeeld. We zijn verwikkeld in een competitie, de één tegen de ander. Terwijl we ons eigenlijk moeten inprenten dat we een gemeenschap vormen, dat het de één mét de ander is. Dit moment van crisis herinnert ons eraan dat we problemen en zwaktes delen, dat ons parcours dezelfde hindernissen en pijnpunten kent. We moeten ons rond die gedachte verenigen als één gemeenschap.
Delaplanche: Precies, ja. Die solidariteit tussen kunstenaars moeten we meer belichten. Wat me erg heeft getroffen, bijvoorbeeld, toen we onze campagne lanceerden, was hoe gemakkelijk onze oproep werd verspreid. Het is écht een solidariteitsactie. Kunstenaars die elkaar nauwelijks kenden, hebben lijntjes naar elkaar en naar ons uitgeworpen, ons met elkaar in contact gebracht. Dat is iets wat in de toekomst hopelijk overleeft.

KOESTERENDE KUNSTEN
Die toekomst kondigt zich vanuit een precair verleden en een alarmerend heden op zijn zachtst gezegd onzeker aan. Zijn er nog dingen die dit moment zouden moeten overleven? “Dat we onszelf gaan zien als een sociale groep, met gemeenschappelijke kenmerken, zodat we aan politiek gewicht kunnen winnen,” vertelt Sandrine Morgante. “Om het kunstenaarsstatuut toegankelijker te maken, bijvoorbeeld, of om meer instellingen aan te zetten om ook effectief werk aan te kopen van jonge kunstenaars. Die verkoop betekent een echte ondersteuning, een erkenning van kunstenaars. Bovendien gaat het niet om ontzagwekkende bedragen, blijkt uit wat wij doen. Ik hoop dat meer mensen door onze actie geneigd zijn om zo’n aankoop te overwegen.”

“Ik heb het voorrecht gehad om al bij veel kunstenaars over de vloer te zijn geweest,” pikt Maëlle Delaplanche in. “Die atelierbezoeken zijn heel precieze momenten, je leert een kunstenaar kennen, zijn manier van werken. Het is me al vaker gebeurd dat ik daar weer vertrek met een werk. Ik weet niet goed hoe het te beschrijven, maar omringd zijn door kunst geeft mij een wonderlijk gevoel. Het doet deugd, er is iets kostbaars dat in je leven terechtkomt.”

Art Cares Covid verzamelt prachtstukken van 39 jonge Belgische kunstenaars. Vaak van mensen die al een tijdje hun eigenzinnige stempel drukken op de kunstenscene, zoals Léa Belooussovitch, João Freitas, Olivia Hernaïz, Florian Kiniques, Michel Mazzoni, Samuel Coisne… Hebben jullie zelf die wonderlijke selectie gemaakt?
Delaplanche: Ja, we hebben in eerste instantie in ons eigen netwerk rondgeneusd. Ik ben een oud-studente van La Cambre en had zelf ooit de ambitie om een kunstenaar te worden, maar al snel ging het werk van anderen me meer interesseren dan het mijne. Al die mensen – onder meer Hannah De Corte en João Freitas zaten in mijn afstudeerjaar – wier werk ik ken en waardeer, kon ik zo ondersteunen.
Morgante: Die aanpak heeft ons ook toegestaan om vanuit vertrouwen te vertrekken. Maëlle en ik hebben onze netwerken bij elkaar gelegd en op enkele dagen tijd hadden al tien kunstenaars toegezegd.
Delaplanche: Ik heb zo ook mooie ontdekkingen gedaan, via Sandrine. Mensen waar ik al van had horen spreken, omdat ze al wat zichtbaarheid hebben gegenereerd, maar die ik nog niet goed kende. Belangrijk was wel dat we geen ‘galeriewerken’ zouden aanreiken. We wilden geen concurrentie vormen.

Is het Art Cares Covid-verhaal eigenlijk eindig?
Morgante: Op 30 juni loopt het systeem van de technische werkloosheid af, en dat betekent ook het einde van Art Cares Covid. Het is een initiatief en een platform dat gelinkt is en moet blijven met dit moment van urgentie. Daarom willen we ons niet als iets duurzaams presenteren. Dit is een actie. Op 30 juni hopen we 10.000 euro te kunnen overmaken op de rekening van À Travers les Arts! Dat is wat ze nu nodig hebben. Als we dat bedrag halen, mogen we dit als geslaagd beschouwen.

Nu, het zou toch jammer zijn als dit na 30 juni gewoon zou stoppen?
Delaplanche: (Lacht) We denken er nog over na…
Morgante: Misschien kunnen we wel iets onthullen? Je hebt gelijk hoor, het zou zonde zijn om dit moment en de gegenereerde aandacht zomaar verloren te laten gaan. De link met À Travers les Arts!, met de senioren, en ruimer dan dat: met de zorg, is heel belangrijk. Misschien kan dit uitvloeien in nieuwe samenwerkingen tussen hen en de kunstenaars, via tentoonstellingen of workshops.
Delaplanche: Je ziet vandaag al heel wat gebeuren in rusthuizen, maar vaak is dat gelinkt aan muziek, theater of animatie. Beeldende kunst hoeft daar niet afzijdig te blijven. Ze kan bruggen bouwen, andere connecties doen ontstaan, zorg bieden.


ART CARES COVID
site & Facebook