BIG CITY. Hoe maakte Brussel de Spaanse griep door, zowat honderd jaar geleden?

We gaan met z'n allen de geschiedenisboeken in. Het coronavirus maakt van 2020 het jaar van de pandemie. Maar het is niet de eerste keer dat we collectief met zowat de hele wereld een onzichtbare strijd moeten leveren. Zo wordt het jaar 1918 getekend door het einde van de Eerste Wereldoorlog, maar is het ook het jaar dat de bevolking over de continenten heen geconfronteerd wordt met de Spaanse griep.

Het virus waar dokters destijds geen raad mee wisten, heeft miljoenen slachtoffers gemaakt. Het woedde in drie golven. In België was er een eerste golf in de zomer van 1918, een tweede en meest dodelijke golf in de herfst, en een laatste piek in de winter van 1919. Eenduidige cijfers zijn er niet, maar wereldwijd zouden tussen de 50 en 100 miljoen mensen gestorven zijn tijdens deze pandemie. In België vielen meer dan 200.000 doden.

Het virus kreeg een verwijzing naar Spanje, omdat het een van de eerste landen in Europa was die berichtten over het probleem. Spanje was tijdens de Eerste Wereldoorlog neutraal, waardoor de pers niet gecensureerd was. Dat was in België door de bezetting wel het geval, wat maakt dat de informatie over de impact van het virus op ons land schaars is. Maar niet alleen de censuur speelde een rol.

Om het volk te behoeden voor nog meer slecht nieuws na vier jaar oorlog, was de berichtgeving over de ziekte eerder mild. Het einde van de oorlog eiste zo goed als alle aandacht op en daarnaast hielden dokters sterk vast aan hun beroepsgeheim, waardoor het moeilijk was om exacte cijfers bij te houden over de doodsoorzaken. Ook wisten medici niet goed hoe ze de ziekte konden bestrijden en de slachtoffers konden verzorgen.

Net zoals tijdens de pandemie vandaag, zou quarantaine een mogelijkheid geweest zijn om de verspreiding van het virus tegen te gaan, maar de oorlog maakte dat zo goed als onmogelijk. Anders dan bij voorgaande virussen stierven veel jongvolwassen aan de gevolgen van de ziekte, zo maakte de ziekte veel slachtoffers onder jonge soldaten aan het front.

​​​Aan het einde van de oorlog kwamen grote vluchtelingenstromen op gang en ook die zouden een rol hebben gespeeld in de verspreiding van het virus. Ook in Brussel migreerden er mensen uit verschillende hoeken: uit het noorden van Frankrijk of uit dorpen elders in het land omdat ze verdreven werden door de laatste offensieven in de oorlog. “Brussel telde toen om en bij de 700.000 inwoners, onder wie mogelijk 100.000 vluchtelingen,” vertelt Chantal Kesteloot, historica van het Rijksarchief. “Ze werden ervan verdacht het virus naar de stad te brengen. De hoogste piek van het virus viel in Brussel in oktober en november 1918, toen de oorlog ten einde liep en heel wat mensen naar de hoofdstad trokken. Ook de soldaten die zich over Europa verspreidden, maakten dat het virus zich verder kon verspreiden.”

Exacte cijfers van het aantal doden van de Spaanse griep in Brussel zijn niet meteen te vinden. Wel kan de impact van het virus geïllustreerd worden aan de hand van de sterftecijfers in een specifiek ziekenhuis. Tijdens de tweede piek van het virus in de herfst vielen er in het ziekenhuis Sint-Jan 270 doden. Twee keer zoveel als dezelfde periode een jaar eerder en bijna vier keer zoveel als in die periode een jaar later. Ook de leeftijd van de overledenen is opvallend. Meer dan de helft zijn jongvolwassenen tussen 20 en 40 jaar oud, niet toevallig de groep die het zwaarst getroffen werd door het virus.

In de Gazet van Brussel lezen we dat er die tijd ook voorzorgsmaatregelen getroffen werden. Zo werden de riolen extra ontsmet, werd beddengoed uit ziekenhuizen verbrand en waren er toezichthouders in de schouwburgen, zodat de mensen niet te dicht bij elkaar zaten. Maar al bij al kan gesteld worden dat de gevolgen van het virus op dat moment in het algemeen onderschat en onderbelicht werden. Het is pas in recent onderzoek dat duidelijk wordt wat de impact geweest is. Honderd jaar later valt de vergelijking weleens met de pandemie die we nu moeten trotseren. Al zullen de geschiedenis­­boeken over dit virus ongetwijfeld een pak dikker zijn.

• VOLGENDE WEEK: Wat is er geworden van de gebouwen van de voormalige Citroën-autofabriek in Vorst?

BIG CITY: stel zelf je vraag

Elke week gaat BRUZZ met Big City op zoek naar antwoorden op jouw vragen over Brussel. Vragen allerhande over jouw stad stel je online aan de redactie.

De vraag met de meeste voorkeuren wordt onderzocht en beantwoord.

Ook een vraag over Brussel? Zet onze journalisten aan het werk en stel je vraag via het formulier.

> Meer over Big City