BIG CITY. Hoe werd er bepaald dat het Gewest negentien gemeenten heeft?

Om te vertellen hoe Brussel-Stad is kunnen bloeien tot een iris, oftewel een Brussels-Gewest met zichzelf als kern en daarrond achttien blaadjes, moeten we even terug in de tijd. Van de dertiende tot de achttiende eeuw, onder het wisselende bewind van de Bourgondiërs, de Spanjaarden en de Oostenrijkers, werd het grondgebied van Brussel en de omliggende gemeenten 'De Kuip van Brussel' genoemd. Onder meer Laken, Schaarbeek, Sint-Joost, Vorst, Anderlecht en Sint-Gillis werkten samen met Brussel-Stad op economisch, politiek en juridisch vlak.

“Toen de Fransen het in de negentiende eeuw voor het zeggen kregen, verbraken ze die samenwerking,” vertelt Joost Vaesen, professor Hedendaagse Geschiedenis aan de VUB. “Maar het idee om de gemeenten rond Brussel te betrekken bij het bestuur van de stad, blijft verankerd tot de Belgische Onafhankelijkheid. Van 1830 tot de Eerste Wereldoorlog worden er verschillende pogingen ondernomen om de randgemeenten bij de werking van Brussel-Stad te betrekken. Zo wordt in 1874 de Conferentie van Brusselse Burgemeesters opgericht. Het is Jules Anspach die collega-burgemeesters rond de tafel krijgt om praktische zaken over de grenzen heen te bespreken."

"Door de taalwetgeving wordt die samenwerking in 1878 nog versterkt. Op dat moment bestaat de Brusselse Agglomeratie uit negen gemeenten: Brussel-Stad, Anderlecht, Etterbeek, Sint-Gillis, Elsene, Sint-Joost-ten-Node, Laken, Sint-Jans-Molenbeek, Schaarbeek.”

Daarnaast wordt de Vijfhoek ook beetje bij beetje uitgebreid. “Bepaalde wijken die economisch belangrijk waren werden deel van 1000 Brussel. Dat waren bijvoorbeeld buurten waar de bourgeoisie woonde, zoals een deel van de Louizalaan. Maar ook de Kanaalzone, omwille van haar belangrijke economische activiteit, en de Solbosch-wijk in Elsene, omdat daar een deel van de Wereldtentoonstelling van 1910 plaatsvond,” illustreert Vaesen. “Maar de grootste expansie van Brussel-Stad is er in 1921 wanneer Laken, Neder-Over-Heembeek en Haren gefuseerd worden met de Stad Brussel.”

Volkstelling

Sinds de negentiende eeuw vindt er ongeveer om de tien jaar in België een volkstelling plaats om na te gaan welke taal waar en door hoeveel inwoners gesproken wordt. “In 1921 wordt er beslist om het taalstatuut van een gemeente te laten afhangen van de resultaten van de taaltelling,” zegt Vaesen.

Aan de hand van het percentage Frans- en Nederlandssprekenden wordt er bepaald of de gemeente tot de Brusselse Agglomeratie behoort of niet. “Zo vinden er door de jaren heen verschuivingen plaats aan de hand van de cijfers van de taaltellingen. In de jaren 1920 telt de Agglomeratie achttien gemeenten. Het resultaat van de telling in 1930 verschilt echter sterk, en Ganshoren en Sint-Stevens-Woluwe worden uit de Brusselse Agglomeratie gehaald. Zo verandert het aantal gemeenten regelmatig, naargelang de telling. In 1954 komt de teller definitief op negentien gemeenten te staan op basis van de uitslag van de laatste tellingen. Die uitbreiding gaat gepaard met heel wat politieke weerstand. In 1963 wordt in het Hertoginnedal een politiek akkoord afgesloten dat de territoriale omvang van Brussel beperkt tot de negentien gemeenten die vandaag nog altijd dezelfde zijn.”

• VOLGENDE WEEK: Waar komt de benaming Îlot Sacré voor het historische centrum van Brussel vandaan?

BIG CITY: stel zelf je vraag

Elke week gaat BRUZZ met Big City op zoek naar antwoorden op jouw vragen over Brussel. Vragen allerhande over jouw stad stel je online aan de redactie.

De vraag met de meeste voorkeuren wordt onderzocht en beantwoord.

Ook een vraag over Brussel? Zet onze journalisten aan het werk en stel je vraag via het formulier.

> Meer over Big City