Tijdens de overwelving van de Zenne (1867-1871) werd een groot deel van de benedenstad met de grond gelijk gemaakt. De vroegere wirwar van straatjes, steegjes en kronkelende rivierarmen maakte in de jaren nadien plaats voor rechte lanen en pleinen. Jelle uit Sint-Gillis vraagt zich af of er protest was tegen de vernietiging van de binnenstad tijdens de overwelving van de Zenne?
Jouw vraag
JOUW VRAAG. Was er protest tijdens de overwelving van de Zenne?
VRAAG VAN JELLE UIT SINT-GILLIS
De werkzaamheden waren geïnspireerd op wat baron Haussmann deed in Parijs. De ‘modernisering’ sloot aan bij de visie van de burgerij, die toen de maatschappij domineerde.
Voorafgaand aan de werf, was er jarenlang debat over de zin en onzin van de overwelving, maar protest tegen de afbraak van zoveel woningen was er nauwelijks. “Destijds werden alleen belangrijke openbare en religieuze gebouwen als erfgoed beschouwd,” vertelt Thierry Demey, auteur van heel wat boeken over de Brusselse stadsontwikkeling. In eerste instantie werd bijvoorbeeld de Augustijnenkerk ontzien. De Zennekoker werd eromheen gelegd. Maar enkele jaren later zou de kerk toch worden ontmanteld om plaats maken voor het De Brouckèreplein.
De stadsvernieuwing was een vastgoedoperatie die een deel van de kolossale kosten van de overwelving moest terugwinnen. Maar het was vooral ook een manier om de benedenstad “te saneren en opnieuw aantrekkelijk te maken na de anarchistische stadsontwikkeling in de eerste helft van de 19de eeuw”.
De middeleeuwse stad barstte uit haar voegen door de toestroom van plattelandsbewoners op zoek naar werk in de industrie. De leefomstandigheden waren er beneden alle peil. Het jaar voor het begin van de werkzaamheden was er nog een uitbraak van cholera die in enkele weken bijna 3.500 mensenlevens eiste.
Hygiëne en wooncomfort gingen er ontegensprekelijk op vooruit met de vernieuwingsoperatie, maar duizenden mensen moesten wel andere oorden opzoeken, omdat in totaal 1.100 huizen werden onteigend en afgebroken. Daar lagen de elites echter minder van wakker. “Er waren projecten voor sociale woningen, maar die zijn maar ten dele gerealiseerd,” zegt Demey. “De arbeidersbevolking trok weg naar andere wijken, zoals de Marollen, of verder naar buitenwijken zoals Sint-Job in Ukkel.”
Van grootschalig protest tegen de uitzettingen is in de geschiedenisboeken weinig terug te vinden. De arbeidersbevolking had daar waarschijnlijk niet de tijd of de middelen voor. Hoe dan ook hielden bestuurslui weinig rekening met armelui daar zij de stadskas weinig opbrachten en nog geen stemrecht hadden.
Wel controversieel in die tijd was de manier waarop burgemeester Jules Anspach de werf heeft aangepakt. Om de werken te financieren, ging het stadsbestuur in zee met een Britse privéfirma. Er waren beschuldigingen van belangenvermenging en verduistering van subsidies.
“Er heerste een heuse schandaalsfeer,” aldus nog Demey. “Het was - zeg maar - de Publifin van die tijd. De linkse pers was heel bijtend en verweet Anspach en zijn medestanders dat ze de stad uitverkochten aan de privésector.”
Overigens zou de privépartner zich tijdens de werkzaamheden uit het project terugtrekken. Daarna zette het stadsbestuur de werf op eigen houtje verder.
VOLGENDE WEEK: De beelden op de daken van de Grote Markt vertellen een verhaal. De bisschop was de ontknoping van een mop. Waarom is dat beeld verdwenen?
Voorafgaand aan de werf, was er jarenlang debat over de zin en onzin van de overwelving, maar protest tegen de afbraak van zoveel woningen was er nauwelijks. “Destijds werden alleen belangrijke openbare en religieuze gebouwen als erfgoed beschouwd,” vertelt Thierry Demey, auteur van heel wat boeken over de Brusselse stadsontwikkeling. In eerste instantie werd bijvoorbeeld de Augustijnenkerk ontzien. De Zennekoker werd eromheen gelegd. Maar enkele jaren later zou de kerk toch worden ontmanteld om plaats maken voor het De Brouckèreplein.
De stadsvernieuwing was een vastgoedoperatie die een deel van de kolossale kosten van de overwelving moest terugwinnen. Maar het was vooral ook een manier om de benedenstad “te saneren en opnieuw aantrekkelijk te maken na de anarchistische stadsontwikkeling in de eerste helft van de 19de eeuw”.
De middeleeuwse stad barstte uit haar voegen door de toestroom van plattelandsbewoners op zoek naar werk in de industrie. De leefomstandigheden waren er beneden alle peil. Het jaar voor het begin van de werkzaamheden was er nog een uitbraak van cholera die in enkele weken bijna 3.500 mensenlevens eiste.
Hygiëne en wooncomfort gingen er ontegensprekelijk op vooruit met de vernieuwingsoperatie, maar duizenden mensen moesten wel andere oorden opzoeken, omdat in totaal 1.100 huizen werden onteigend en afgebroken. Daar lagen de elites echter minder van wakker. “Er waren projecten voor sociale woningen, maar die zijn maar ten dele gerealiseerd,” zegt Demey. “De arbeidersbevolking trok weg naar andere wijken, zoals de Marollen, of verder naar buitenwijken zoals Sint-Job in Ukkel.”
Van grootschalig protest tegen de uitzettingen is in de geschiedenisboeken weinig terug te vinden. De arbeidersbevolking had daar waarschijnlijk niet de tijd of de middelen voor. Hoe dan ook hielden bestuurslui weinig rekening met armelui daar zij de stadskas weinig opbrachten en nog geen stemrecht hadden.
Wel controversieel in die tijd was de manier waarop burgemeester Jules Anspach de werf heeft aangepakt. Om de werken te financieren, ging het stadsbestuur in zee met een Britse privéfirma. Er waren beschuldigingen van belangenvermenging en verduistering van subsidies.
“Er heerste een heuse schandaalsfeer,” aldus nog Demey. “Het was - zeg maar - de Publifin van die tijd. De linkse pers was heel bijtend en verweet Anspach en zijn medestanders dat ze de stad uitverkochten aan de privésector.”
Overigens zou de privépartner zich tijdens de werkzaamheden uit het project terugtrekken. Daarna zette het stadsbestuur de werf op eigen houtje verder.
VOLGENDE WEEK: De beelden op de daken van de Grote Markt vertellen een verhaal. De bisschop was de ontknoping van een mop. Waarom is dat beeld verdwenen?
BIG CITY
Elke week gaat BRUZZ met Big City op zoek naar antwoorden op jouw vragen over Brussel. Vragen allerhande over jouw stad stel je online aan de redactie via het formulier hiernaast. De vraag met de meeste voorkeuren wordt onderzocht en beantwoord.
Ook een vraag over Brussel? Zet onze journalisten aan het werk en stel je vraag in Big City.
Big City
Zet onze journalisten aan het werk en stel ons jouw vraag over Brussel. De populairste vragen van de BRUZZ-gebruikers worden beantwoord in een reportage op een of meerdere BRUZZ-kanalen.
Fijn dat je wil reageren. Wie reageert, gaat akkoord met onze huisregels. Hoe reageren via Disqus? Een woordje uitleg.