JOUW VRAAG. Waar komt de naam Heizel vandaan?

Michel uit Grimbergen is geboren op 'den Heizel' en vraagt zich af waar die naam vandaag komt. Big City zocht het uit.

Als uw voorvaders in dezelfde wijk als u gewoond hebben, zoals de mijne van voor 1640 in Humbeek, dan is uw familie niet van de Heizel, maar al eeuwen van Ossegem. De Heizel is een plaatsnaamgeving die ‘slechts’ dateert van eind jaren 1920, en vooral de jaren 1930. Meer dan één locatie in de stad heeft zo een naamsverandering gekend, door toedoen van openbare ‘herdoping’. Van recentere datum is de toewijzing ‘Erasmus’, voor een stuk Neerpede (Anderlecht), ook zo een voorbeeld. Erasmus was eerst alleen de naam van het gelijknamige nieuwe ULB-ziekenhuis (1977). Een kwarteeuw later wordt de naam uitgebreid tot de hele site, door toedoen van de metrohalte Erasmus (in 2004). En de jongste jaren breidt de Erasmus-site zich uit dankzij de grootscheepse urbanisatie van de omliggende velden tot de wijk ‘Erasmus Gardens’. Of hoe nieuw beton om een nieuwe naam roept.

Maar terug naar ‘den Heizel’ op Ossegem. Ossegem is een Frankische benaming, die ook verwijst naar de familienaam Ossa. Al uit de twaalfde eeuw (1298) staat bekend dat de site Ossegem als landgoed tot de Abdij van Affligem behoorde. Hun ‘Lakense’ hoeve (waar nu de De Strooperlaan ligt) leefde van runderteelt (ossen wellicht ook), weilanden en landbouw. De Heyselbeek met zijn Slagmolen, kronkelde als zijarm van de Molenbeek door het plateau (ook Heizelplateau of -vlakte genoemd). Maar de Franse bezetter onttrok de eigendom aan de abdij, en verkocht de landerijen openbaar in 1797. Een deel kwam in handen van industrieel Edouard Goffin, en later zijn schoonzoon Charles de Rongé, die er het kasteel Rongé (1866) bouwde. De site werd gevormd door de Ossegemdries (N-W) en de Kauwenberg (Z-O), rond de Sint-Annakapel. Die bedevaartskapel en de voormalige O.L.V-van-Laken kerk (nu alleen nog een koor op het kerkhof van Laken) waren referentiepunten voor het plateau. In de zestiende eeuw kwam er een kasteel Coensborgh bij, naast een vijver op de Molenbeek (familie de Meeûs d’Argenteuil). En in de achttiende eeuw nog meer kastelen: Stuyvenberg (1725), kasteel van Laken (1784), kasteel Belvédère (1788). Hosseghem (met H) stond ook bekend om zijn Boerinnenschool op 50 hectare, met studentenlogies, botanische tuin, het Rongé-kasteel en de boerderij.

Wakkere boerin
In dat Hoger Normaal Instituut voor Landbouwhuishoudkunde, zoals het officieel heette, werd een jonge elite van meisjes uit binnen- en buitenland (van Frankrijk tot Litouwen en El Salvador) hoog opgeleid. De schoolboerderij was een nationale referentie, met haar prijskamp: de Beker van de wakkere Boerin. Met een goed oog voor speculatie kocht koning Leopold II heel wat grond (wel 50 hectare) op Ossegem en het Heizelplateau. Na zijn dood kwam dat in handen van de Compagnie des Sites (1906) en konden er terreinen voorbehouden worden voor de aanleg van de ‘Heizelpaleizen’ voor de Wereldtentoonstelling van 1935.

Marc Meganck, historicus, auteur van boeken over Brussel en opdrachthouder van Monumenten en Landschappen (Brussels Hoofdstedelijk Gewest), wijst de naamsverandering van de site vooral toe aan één belangrijke overheidsbeslissing: “Toen de stad Brussel in 1929 Laken geannexeerd had, werd een urbanisatieplan uitgetekend voor uitbreiding van de stad, op de Ossegemweilanden. Daar moest ook plaats voor parken en evenementiële doelen bijkomen. Gedaan met het landbouwverleden van die gronden, zo klonk het urbanisatiesplan van de stad.”

Het gehucht Heysel, waar nu het Ossegempark, het Park van Laken en Brussels Expo (Heizelpaleizen) liggen, tussen Romeinse steenweg, Houba de Strooperlaan, Koninklijke Parklaan en de autostradeoprit naar Antwerpen, bleek een goede verkoopsnaam voor de nieuwe site. De verwijzing naar de oude landerijen van Ossegem, mocht weggegomd. Toponymisch slaat de naam Heysel op mager weiland en heuvel. En het plateau, net als het Avijlplateau in Sint-Job (Ukkel), had, zoals eerder gesteld, een lange gebruiksgeschiedenis.

De stad Brussel had echter andere plannen met de velden, de Wereldtentoonstelling van 1935 had grootse hallen (Heizelpaleizen) nodig. De Ossegemhoeve (het Landbouwinstituut) werd neergehaald voor de aanleg van het Heizelstadion (na het Heizeldrama van 1985 tot Koning Boudewijnstadion herdoopt). En ook de paviljoenen voor de Wereldtentoonstelling van 1958 behoefden meer ruimte. Het gros van die tijdelijke paviljoenen, waaronder ‘monumenten’ als het Meli-park, het Le Corbusier-paviljoen, de Pijl van de Civiele Techniek (80 meter lang), werd afgebroken. Er blijft behalve het Amerikaans Theater (VRT), waar de selecties van het Eurovisiesongfestival plaatsvonden, Kinepolis en Bruparck en het gerenoveerde Atomium niet veel over dat enige link met vorige eeuw in stand houdt. De naam Heizel wordt alleszins niet meer voor de beurspaviljoenen gebruikt: officieel is het Brussels Expo. Alleen de metrohalte heet nog Heizel. Wie weet, kan de naam NEO deze eeuw inspiratie geven om de locatie nog eens van naam te doen veranderen.

VOLGENDE WEEK: Op woensdag zie je soms aan het koninklijk paleis ruiters in ceremoniële militaire kleding. Wat doen ze precies?

BIG CITY: stel zelf je vraag

Elke week gaat BRUZZ met Big City op zoek naar antwoorden op jouw vragen over Brussel. Vragen allerhande over jouw stad stel je online aan de redactie via het formulier hiernaast. De vraag met de meeste voorkeuren wordt onderzocht en beantwoord.

Ook een vraag over Brussel? Zet onze journalisten aan het werk en stel je vraag in Big City.