JOUW VRAAG. Waar ligt Ransbeek en waarom is het geen fusiegemeente van de stad Brussel?

Haren, Laken en Neder-over-Heembeek behoren officieel tot de gemeente Brussel-Stad. Maar waarom is dat niet het geval voor Ransbeek? Waar ligt het überhaupt? Big City zoekt het uit.

In het kleinkunstlied Fleur de Buda uit 1971 zingt Della Bossiers over de grijze bomen van de stalen spookstad Haren-Buda, waar het maar ‘eens per uur groen wordt’. Wellicht heeft de chansonnière nooit vermoed dat de Marly-site aan de overkant van het kanaal Brussel-Willebroek, ooit een liederlijk gehucht was: Ransbeek-Heembeek, kortweg Ransbeek. Dat was althans nog zo toen Neder-Heembeek en Over-Heembeek als dorpen fusioneerden in 1813 en tot Ransbeek zo goed als verkaveld werd voor fabrieksbouw in 1930-1932. Ransbeek zit nu gekneld tussen enerzijds de De Béjarlaan, de Vilvoordsesteenweg en de vaartdijk, en anderzijds de Budabrug tot de huidige Ringbrug.

Voor de tussenoorlogse terreinherbestemming tekenden de Société belge de l’Azote (SBA), de Compagnie de Gaz et d’Électricité en de Société Métalurigique Hainaut-Sambre met zijn enorme cokesfabriek (in 1932). Zo goed als heel Ransbeek werd snel de site Marly genoemd of de Cockeries de Marly, naar een afspanning Marly die wat verder aan het kanaal lag. Gelukkig werd de mooie barokke Lendrikkapel gered, en steen per steen heropgebouwd in het naburige Vilvoordse parkdomein Drie Fonteinen, dankzij jurist Daniël Campion. Sinds de jaren 1970 claimt Vilvoorde nu de naam Lenterik, voor die uithoek als gehucht.

Brussels Open VLD-gemeenteraadslid Dominique De Backer kan de oorspronkelijke plaatsnaamgeving bevestigen. “Ransbeek was gelegen ten noorden van de historische kern van de vroegere parochie Neder-Heembeek," zegt hij. “Het gehucht ontstond bij de kruising van het kanaal met de huidige steenweg op Buda, toen een oude landweg die naar Machelen, Diegem en Haren leidde. Het lag op de grens van Neder-Over-Heembeek en Vilvoorde en stond ook bekend onder de naam Moriansart (sinds de annexatie in 1921 blijft Ransbeek een deelwijk van de stad Brussel, red.).”

Ik haal er de Ferrariskaart van 1777 bij, gemaakt door wiskundigen in militaire dienst, in opdracht van de gouverneur van de Oostenrijkse Nederlanden. Ransbeek is erin te vinden, links stroomafwaarts van het kanaal en de Zenne net boven het dorp Neder-­Heembeeck. Veel valt er niet te beleven onder mijn loep, zo te zien aan de onverharde wegen, dan eens met wat bomen, dan met hagen omzoomd. Geen steenweg die er passeert. Alleen enkele privéboomgaarden. En verder, het allerbelangrijkste, een kasteel: het Château de Béjar et Moriansart. Een ‘voorraadstal’ als een kasteel wilden de Oostenrijkers wel altijd graag op de kaart vastleggen, net als molens, vermits ze met 70.000 paarden naast hun militairen door onze contreien trokken.

Kraaien

Het kasteel van Moriansart (ook Mariansart en Moriensart geschreven), moet nog niet zo oud geweest zijn, toen de Ferrariskaart ingekleurd werd. Voordien stond er de kasteelhoeve van Crayenhove, die aan de naam Ransbeek te linken is. De familienaam (Van) Ransbee(c)k is nog wijdverspreid in de regio Vilvoorde-Grimbergen-Meise.
Volgens professor Frans Debrabandere, auteur van het Woordenboek van de Familienamen in België en Noord-Frankrijk komt ransbeek van het Germaanse hrabna (raaf) en baki (beek) om de oude plaatsnaam aan te duiden. Er zouden wellicht wat vogels hebben ‘gekraaid’ aan de lokale beek. Anna Butkens (ca.1580-1625), de eerste ‘Vrouwe van Crayenhove en Ransbeek’ trouwde met Jean van Bejar, die in 1629 tot ridder werd geslagen door de Spaanse koning Filips IV, landvoogd van de Zuidelijke Nederlanden. Net als zijn vader Blasius was Jean van Bejar burgemeester van de stad Antwerpen.
Pas toen een nazaat, Anna Elisabeth van Bejar, met Pierre van Coloma trouwde (op 20 juni 1668, precies 450 jaar geleden) maakte de hofstede Crayenhove plaats voor een heus kasteel, waarna de adellijke titel van Baron de Moriensart et de Seroux werd toegeëigend.

Slag van Ransbeek

Verder is er nog een sluis te zien op oude landkaarten, in het uiterste noorden van Ransbeek, op het grondgebied van Vilvoorde. De Sluis van Ransbeek, ook Drie Fonteinen genoemd werd echter gesupprimeerd bij de aanpassingswerken (vanaf 1900) aan de vaart.
Wel is met het verdwijnen van de hofstede Crayenhove een nog oudere ‘geschiedenis’ begraven, die van de Slag van Ransbeek, die deel uitmaakt van de Grimbergse Oorlogen (1139-1159). Het geslacht Berthout, ooit kruistochtvaarders en Heren van Grimbergen en Mechelen (burcht in het Prinsenbos), voerde en verloor die strijd tegen de graven van Leuven.
Een legende over de tweejarige Godfried III van Brabant, verhaalt dat het geslacht Berthout Godfried de oorlog verklaarde, toen hij zijn vader verloor. Een strijd van drie dagen werd geleverd, en de wieg van het kind werd in een eik op het slagveld gehangen, zodat geweten was waar en voor wie er moest worden gevochten. Het mannetje plaste met zichtbare straal meermaals rechtopstaand in de wieg aan de eik, zodat dit tafereel later aanleiding gaf tot het memorabele bronzen beeldje in de Eikstraat (waar de boom van de Slag van Ransbeek werd verplant).

Nu we toch legendes opdiepen, toch even terug naar de kapel van Sint-Landricus (ook Lenterik of Lendrik genoemd) die in 1667 in Ransbeek werd gebouwd. De Frankische bisschop Landricus van Zinnik, zoon van (Sint-) Vincentius van Zoningen en (Sint-) Waltradris zou het noordelijke deel van Brabant gekerstend hebben in de zevende eeuw. Daar zou hij zich, verloren gelopen in de bossen, georiënteerd hebben op het roepen van een kraai of het kraaien van een haan. De kasteelboerderij op deze locatie werd bijgevolg Crayenhove genoemd.

In de collegiale kerk van Zinnik, waar Landricus eindigde als abt, wordt de majestueuze reliekenkist van de beschermheilige voor dieren- en mensenziektes van Neder-Over-Heembeek nog met een ommegang vereerd. Maar – in een wel plezantere variant - ook dichterbij. Naar (stilaan) jaarlijkse traditie organiseert de beschutte werkplaats Ferme Nos Pilifs een kaarsjesprocessie op het Lendrikwandelpad naar de kapel in het domein Drie Fonteinen. Daar wordt het Heembeeks biertje St Lenderik ontkurkt, een dorstlesser van negen graden, gebrouwen in de Abbaye des Rocs in Montignies-sur-Roc in Henegouwen en verwant met La Schaerbeekoise. De vraagsteller kan dus present geven op 9 juni om 19.30u aan parking Nos Pilifs in de Trassersweg voor een tocht tot 22u.

VOLGENDE WEEK: Bestaat het treinstation aan het kasteel van Laken nog en waarvoor wordt dat gebruikt?

BIG CITY: stel zelf je vraag

Elke week gaat BRUZZ met Big City op zoek naar antwoorden op jouw vragen over Brussel. Vragen allerhande over jouw stad stel je online aan de redactie. De vraag met de meeste voorkeuren wordt onderzocht en beantwoord.

Ook een vraag over Brussel? Zet onze journalisten aan het werk en stel je vraag in Big City.